เมื่อเทศกาลคริสต์มาสมาถึงหลายคนคงจะนึกถึงต้นคริสต์มาสที่เป็นต้นสนสูงใหญ่ ที่ถูกประดับประดาไปด้วยไฟสี ดาว ตุ๊กตา และของน่ารักมากมาย หลายคนต้อนรับเทศกาลคริสต์มาสด้วยการตกแต่งอาคารบ้านเรือนด้วยสิ่งต่างๆ ที่มีสีซึ่งเป็นสัญลักษณ์ของเทศกาลคริสต์มาส นั่นก็คือ สีเขียวและสีแดง

ภาพที่ 1 ต้นคริสต์มาส (Poinsettia)
ที่มา https://pixabay.com/ , Suju

         หนึ่งในต้นไม้ต้นเล็กๆที่นิยมนำมาเป็นไม้ประดับก็คือต้นคริสต์มาสนั่นเอง ด้วยความโดดเด่นของต้นไม้นี้ที่จะเปลี่ยนสีใบอ่อนหรือใบประดับ ที่อยู่บนสุดจากสีเขียวให้เป็นสีแดงเมื่อถึงฤดูหนาว และยังมีห้าแฉกอีกด้วย จึงมีชื่อเรียกว่า “Christmas star” หรือบางครั้งก็ถูกเรียกว่า  Lobster Flower หรือ Flame Leaf Flower ก็ได้เหมือนกัน โดยที่ชื่อจริง ๆ ของเจ้าต้นไม้นี้ก็คือ “Poinsettia (พอยน์เซตเทีย)” นั่นเอง ต้นไม้นี้มีเข้ามาในประเทศไทยมานานพอที่จะมีชื่อเรียกแบบไทยๆ ว่า “ต้นสองฤดู” หรือ “โพผัน”

          สาเหตุที่ใบประดับของต้นคริสต์มาสสามารถเปลี่ยนจากสีเขียวเป็นสีแดงได้นั้น เกิดจากสารสีที่อยู่ใบไม้ที่เรียกว่า “พิกเม้นท์ (Pigment)” ใบไม้แต่ละใบจะมี 4 ชนิดของพิกเม้นท์ ได้แก่

1. คลอโรฟิลล์ (Chlorophyll) เป็นสารที่ทำให้ใบไม้มีสีเขียว

2. แซนโทฟิลล์ (Xanthophylls) เป็นสารที่ทำให้ใบไม้มีสีเหลือง

3. แคโรทีนอยด์ (Carotenoids) เป็นสารที่ทำให้ใบไม้มีสีส้ม

4. แอนโทไซยานิน (Anthocyanins) เป็นสารที่ทำให้ใบไม้มีสีแดง

          ในฤดูใบไม้ผลิและฤดูร้อน ใบของต้นคริสต์มาสมีสีเขียวทั้งต้น เนื่องจากต้นคริสต์มาสต้องการสร้างคลอโรฟิลล์เป็นจำนวนมากเพื่อใช้ในการสังเคราะห์แสง (Photosynthesis) แล้วเปลี่ยนเป็นพลังงานไปหล่อเลี้ยงส่วนต่างๆของต้นไม้ สีเขียวจึงมีมากที่สุด เพราะมีบทบาทสำคัญอย่างยิ่งต่อการเจริญเติบโตของต้นไม้

          เมื่อเข้าสู่ฤดูหนาว ช่วงเวลากลางวันเริ่มสั้นลง ช่วงเวลากลางคืนยาวนานกว่าเดิม ต้นคริสต์มาสจึงได้รับแสงอาทิตย์ลดลง ใบของต้นคริสต์มาสจึงต้องปรับตัวให้เข้ากับสภาพอากาศ ลดการสังเคราะห์แสง โดยการสร้างคลอโรฟิลล์ที่เป็นสารสีเขียวให้น้อยลง และสร้างสารสีแดงที่เรียกว่า “แอนโทไซยานิน (Anthocyanins)” ขึ้นมาในช่วงฤดูใบไม้เปลี่ยนสี เพื่อช่วยจัดการกับพลังงานที่ผลิตมากเกินหลังการสังเคราะห์แสง สีแดงนี้จึงเหมาะมากกับการรับมือกับแดดที่จัด และช่วงกลางวันที่สั้นเกินไปสำหรับต้นคริสต์มาส นอกจากต้นคริสต์มาสแล้ว ต้นไม้ชนิดอื่นๆ ก็มีการเปลี่ยนเป็นสีส้ม, สีเหลืองหรือสีแดงด้วยเหมือนกัน เช่น ใบเมเปิล ใบหูกวาง เป็นต้น

ภาพที่ 2 ใบสีเหลืองของต้นเมเปิล
ที่มา https://pixabay.com/ , Stux

          ต้นคริสต์มาสหรือพอยน์เซตเทียนี้ จริงๆ แล้วมีใบที่เปลี่ยนเป็นสีอื่นๆนอกจากสีแดงด้วย เช่น สีชมพู สีขาวครีม สีม่วง เป็นต้น ดอกของต้นคริสต์มาสจะเป็นกระจุกเล็กๆ เหนือใบ ไม่มีกลีบดอก สีไม่สะดุดตา ต้นคริสต์มาสนั้นมีสายพันธุ์ที่แตกต่างกันไปมากกว่า 100 สายพันธุ์เลยทีเดียว

ภาพที่ 3 ใบของต้นคริสต์มาสที่เปลี่ยนเป็นสีชมพู
ที่มา https://pixabay.com/ , Sonnenstrahl

          ถิ่นกำเนิดดั้งเดิมนั้น เชื่อกันว่าเป็นต้นไม้พื้นเมืองของอเมริกาใต้ แถบเม็กซิโก และกัวเตมาลา เข้ามาแพร่หลายในสหรัฐอเมริกาตั้งแต่ ปี ค.ศ. 1828 โดยโจเอล โรเบิร์ตส พอยเซตต์ อดีตทูตสหรัฐอเมริกาประจำเม็กซิโก อยู่ในวงศ์ใกล้เคียงกับโป๊ยเซียนหรือโกสน ขนาดต้นมีความสูงตั้งแต่ 0.6 ถึง 4 เมตร ต้นคริสต์มาสนั้น เติบโตได้ดีในสภาพอากาศและภูมิประเทศทางภาคกลางไปจนถึงภาคเหนือของไทย เพราะจะชอบสภาพอากาศแห้ง และอากาศเย็นในฤดูหนาว แต่ไม่ถึงกับเย็นจัด ไม่ชอบแดดแรง และไม่ชอบดินที่เปียกแฉะหรือการที่มีฝนตกบ่อยจนเกินไป นอกจากนี้ ยังมีคุณสมบัติพิเศษในด้านการขจัดสารพิษในอากาศอีกด้วย

แหล่งที่มา

GOES-17. Why Do Leaves Change Color. Retrieved December 22, 2019 . From https://scijinks.gov/leaves-color

สมฤทัย ลอยมา.ฤดูผัน สีสัน(ใบไม้)เปลี่ยน. สืบค้นเมื่อวันที่ 22 ธันวาคม 2562. จาก http://www.nsm.or.th/other-service/1757-online-science/knowledge-inventory/sci-article/science-article-nsm/2726-season-change-color-leaf-change.html

ทำไมใบไม้ร่วงจึงเปลี่ยนเป็นสีเหลือง.สืบค้นเมื่อวันที่ 22 ธันวาคม 2562. จาก https://assz.ru/th/pochemu-osenyu-zhelteyut-listya/