เรื่องของมังคุด...มังคุด [ข้างในมังคุดมีกี่กลีบ??]

ปฏิเสธไม่ได้ว่าฤดูร้อนอย่างนี้ หลายๆคนคงเคยได้ไปเที่ยวชมสวนผลไม้อย่างมังคุด เงาะ ลำไย ทุเรียน ลองกอง หรือสละกัน แล้วเวลาเข้าไปในสวนถ้าต้นไม้หลายชนิดเหล่านี้มารวมตัวกันอยู่ และยังไม่ออกดอกออกผล เราจะรู้ได้อย่างไรว่าต้นไหนคือต้น “มังคุด” หากคิดว่าเราไม่ใช่ชาวสวนคงยากที่จะแยกต้นไม้เหล่านี้ออก จะบอกว่าคุณคิดผิดอย่างมากก เพราะการจำแนกต้นไม้เหล่านี้นั้นง่ายมาก โดยเฉพาะต้นมังคุด ราชินีผลไม้ (Queen of fruit) ของประเทศไทย ถ้าจะพูดกันในแบบนักชีววิทยานั้นการจะสังเกตลักษณะของต้นมังคุดก็ต้องดูจากลักษณะทางพฤกษศาสตร์ของมันนั่นเอง

มังคุด (Mangosteen หรือ purple mangosteen) มีชื่อทางวิทยาศาสตร์ว่า Garcinia mangostana L. อยู่ในวงศ์ Clusiaceae หรือ Guttiferae เป็นพรรณไม้เขตร้อนในป่าไม่ผลัดใบ มังคุดมีถิ่นกำเนิดในหมู่เกาะซุนดา และหมู่เกาะโมลุกกะประเทศอินโดนีเซีย โดยเจริญได้ดีในแถบเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ และประเทศเขตร้อนทางแถบอเมริกาใต้อย่างโคลอมเบีย รวมทั้งรัฐเกรละในประเทศอินเดียและประเทศเปอร์โตริโก ต้นมังคุดนั้นเป็นไม้ยืนต้นสูงตั้งแต่ 6-25 เมตร ลำต้นมีลักษณะตรง เปลือกลำต้นภายนอกมีสีน้ำตาลเข้มจนถึงดำ ภายในเปลือกประกอบไปด้วยท่อน้ำยางสีเหลือง ใบมีรูปยาวรี มีความยาวประมาณ 9-25 ซม. กว้างประมาณ 4.5-10 ซม. ใบด้านบนมีลักษณะเป็นมันสีเขียวเข้ม ส่วนด้านล่างสีเขียวปนเหลือง แผ่นใบโค้งเล็กน้อย มีตาข้างอยู่บริเวณซอกใบ และมีตายอดอยู่บริเวณซอกใบคู่สุดท้าย

ดอกตัวผู้จะเป็นสีเหลืองอมแดงหรือม่วง ส่วนดอกตัวเมียจะเป็นสีชมพูเป็นแบบเดี่ยวและบางสภาพอาจเป็นดอกกลุ่ม ซึ่งดอกจะปรากฏที่บริเวณปลายยอดของกิ่งแขนง   ดอกที่มีช่อดอกตัวผู้และดอกตัวเมียอยู่ในดอกเดียวกันจัดเป็นดอกสมบูรณ์เพศแต่เกสรตัวผู้จะเป็นหมัน ดอกมังคุดประกอบด้วยกลีบเลี้ยง 4 กลีบ เป็นชนิดกลีบเลี้ยงที่ติดคงทน (epicalyx) ด้านนอกของกลีบเลี้ยงจะมีสีเขียว ด้านในสีแดง มีกลีบดอกค่อนข้างหนา 4 กลีบดอก เกสรเพศเมียอยู่ที่ฐานรอบๆ ของรังไข่ ชนิดผลเป็นผลสดแบบเบอร์รี่ มีเส้นผ่านศูนย์กลาง 3.4-7.5 ซม. ผลอ่อนเปลือกนอกจะมีสีเขียวปนเหลือง มียางสีเหลืองอยู่ภายใน เมื่อแก่เปลือกผลสีแดงอมชมพูเข้ม (exocarp) หนา 6-10 ซม. เนื้อผลมังคุด (endocarp) นั้นเปลี่ยนมาจากผนังด้านในของรังไข่ มีสีขาวขุ่น รสชาติหวานอมเปรี้ยว ฉ่ำน้ำ มีกลิ่นหอม เหมือนผลสดในพืชตระกูลส้ม ผลหนึ่งๆ จะมีเมล็ดอยู่ประมาณ 1-6 เมล็ด เมล็ดมีความยาวประมาณ 2.5 ซม. และกว้างประมาณ 1.6 ซม. มีรูปร่างและขนาดเท่ากับเมล็ดอัลมอนด์

ดอกของมังคุดเมื่อแรกออก เราจะเห็นเพียงกลีบเลี้ยง และเมื่อดอกบานจะพบกลีบดอกสีเขียวเหลืองขอบสีชมพู อยู่เหนือกลีบเลี้ยงสีแดง ในระยะนี้เราจะเห็นยอดเกสรเพศเมียเป็นกระจุกอยู่ตรงกลางและมีขนาดใหญ่กว่ารังไข่

ต่อมากลีบดอกจะร่วงและรังไข่จะเจริญใหญ่ขึ้นจนเป็นผล และยอดเกสรเพศเมียก็ยังติดอยู่ ผลกลมสีเขียวเมื่อดิบและสีม่วงเมื่อสุก ผลจะมีกลีบเลี้ยงสีเขียวติดอยู่ 4 กลีบ และมียอดเกสรเพศเมีย (stigma) ติดอยู่ส่วนก้นลูก เกสรเพศผู้ที่เป็นหมัน เรียกว่า สตามิโนด (staminode) ซึ่งจำนวนยอดเกสรตัวเมียจะบอกถึงจำนวนเม็ดภายในรังไข่

ลักษณะเด่นของมังคุด

1. มีน้ำยางสีเหลือง

2. ใบหนามีลักษณะเงาเป็นมัน

3. ลักษณะการเรียงตัวของใบเป็นแบบแตกตรงข้ามสลับกัน (Opposite decussate) เป็นลักษณะที่เด่นมาก

ลักษณะการเรียงตัวของใบแบบต่างๆ

4. มังคุดมีสารแซนโทน (Xanthone) สารสีเหลืองที่มีฤทธิ์ต้านอนุมูลอิสระทางเภสัชวิทยาจำนวนมาก

5. ดอกมังคุดมีกลีบดอกร่วงหลุดง่าย แต่มีกลีบเลี้ยงสีเขียวขนาดใหญ่ และติดคงทน (epicalyx) จนเป็นผล

6. ยอดเกสรเพศเมียเป็นแฉก และจะติดคงทนไปจนกระทั่งรังไข่เจริญเป็นผลที่มีขนาดใหญ่

7. จำนวนกลีบภายในผลจะเท่ากับจำนวนแฉกของยอดเกสรเพศเมียที่ก้นผล

8. วิธีแกะมังคุด แบบไม่ต้องมือเปื้อน

รู้เรื่องมังคุดตั้งแต่แรกเกิดจนถึงเข้าปากแล้ว เวลาเข้าสวนก็ลองทายว่าต้นไหนคือต้นมังคุด หรือเวลาก่อนกินก็อย่าลืมทายจำนวนกลีบมังคุดก่อนแกะกันดูล่ะ สนุกไปอีกแบบ 

ที่มา

http://www.neutron.rmutphysics.com/science-news/index.php?option=com_content&task=view&id=1536&Itemid=4

http://en.wikipedia.org/wiki/Purple_mangosteen

ภาพ

http://www.bansuanporpeang.com/node/14641

http://www.bansuanporpeang.com/node/23692

http://topicstock.pantip.com/food/topicstock/2010/05/D9258436/D9258436.html

http://itamusing.com/smf/index.php?topic=16.0

http://en.wikipedia.org/wiki/Purple_mangosteen

http://www.biotik.org/india/defs/opposite-decussate_en.html

http://en.wikipedia.org/wiki/Phyllotaxis

http://i01.i.aliimg.com/img/pb/425/308/487/487308425_347.jpg

http://www.botanicgardens.org/blog/who-are-you-search-plants-true-identity

http://www.bloggang.com/viewdiary.php?id=manycho&month=05-2009&date=02&group=1&gblog=4