...มะต๋าว...

สุนทร  ตรีนันทวัน

หลาย ๆ คนที่เคยรับประทานไอศกรีม  ที่เป็นไอศกรีมตักใส่ถ้วย  เรามักจะสั่งคนขายว่า  ไอศกรีมใส่ถั่วกับลูกชิด  หรือไอศกรีมใส่ลูกชิดด้วย  หรือน้ำแข็งใสใส่ลูกชิดใส่น้ำหวาน  ลูกชิดที่เรารับประทานกับไอศกรีมก็คือ ลูกต๋าว นั่นเองครับ  ลูกต๋าวจะมีมากทางภาคเหนือของประเทศไทยโดยเฉพาะจังหวัดน่านครับ  คำพื้นเมืองทางภาคเหนือ  เรียกกันว่า มะต๋าว หรือ ต๋าว แต่ทางภาคกลางเรียกกันว่า ลูกชิด ครับ  คงนึกกันออกนะครับ

ต้นต๋าว จัดเป็นไม้ป่า มีชื่อวิทยาศาสตร์ว่า อะเร็นกา พินนาตา (Arenga pinnata Merr.) อยู่ในวงศ์  Palmae   พวกเดียวกับ  มะพร้าว  ต้นตาล  หรือปาล์มต่าง ๆ    ต้นต๋าวมีถิ่นกำเนิดดั้งเดิมและกระจายพันธุ์  อยู่ในแถบเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ในประเทศอินเดีย  มาเลเซีย  ฟิลิปปินส์   ส่วนในประเทศไทยพบในป่าดิบทั่วไป  แต่พบมากในป่าแถบจังหวัดกาญจนบุรี  พิษณุโลก  ตาก  อุตรดิตถ์  แพร่  และน่าน  โดยเฉพาะที่อำเภอสันติสุข   จังหวัดน่านจะพบต้นต๋าวมากที่สุด

ต้นต๋าวมีความสูงประมาณ  15 – 20  เมตร  มีใบประมาณ 50 ทาง  ทางหนึ่งมีความยาวประมาณ 6 – 10   เมตร ดอก ของต้นต๋าวเป็นแบบสมบูรณ์เพศคือมีเกสรตัวผู้และเกสรตัวเมียอยู่ในดอกเดียวกัน  ช่อดอกหนึ่งอาจจะยาวประมาณ  
2 – 3   เมตร  ดอกต๋าวมีสีขาวขุ่น  เมื่อโตเต็มที่จะออกดอกทีละทะลาย  เมื่อดอกเจริญกลายเป็นผลสุกแก่เต็มที่  ซึ่งใช้เวลาประมาณ 1 ปี  ก็จะเริ่มออกดอกทะลายใหม่ต่อไปอีก  จะออกดอกประมาณ 5 ทะลาย  ทะลายหนึ่ง ๆ จะมีผลต๋าวประมาณ 4,000 ผล  และต่อมาต้นต๋าวก็จะตายไป

ผลต๋าว มีน้ำยาง  ถ้าถูกผิวหนังจะรู้สึกคันมาก  ชาวบ้านที่ไปเก็บต๋าวจะต้องระมัดระวังเป็นพิเศษ  สวมเสื้อแขนยาวหรือสวมเสื้อผ้าให้มิดชิด  ใส่ถุงมือ  บางคนจะใส่แว่นกันน้ำยางเข้าตา  ชาวบ้านเมื่อเก็บต๋าวจากต้นมาแล้ว   ก็จะนำมาต้มในน้ำเดือด  ซึ่งการต้มนั้นชาวบ้านจะต้มใกล้ ๆ ต้นต๋าวนั่นเอง  ต้มต๋าวจนเปลือกนุ่มเพื่อให้ง่ายต่อการบีบเอาเนื้อในออกมา  โดยใช้มีดปาดส่วนหัวออกให้เห็นเนื้อข้างในสีขาว ๆ จากนั้นก็เอาไม้หนีบเพื่อให้เนื้อขาว ๆ เป็นเมล็ดหลุดออกมา  ซึ่งผลหนึ่ง ๆ จะมีเนื้อใน       2 – 3       เมล็ด     แล้วนำไปล้างน้ำให้สะอาด

ลูกชิด ที่เรารับประทานกันนั้นก็คือลูกต๋าว   หรือเนื้อในของลูกต๋าวที่เชื่อมแล้วจึงมีรสหวาน   ส่วนเนื้อในของลูกต๋าวสด   นั้นจะมีรสจืด ๆ   ออกฝาดนิดหน่อย   ชาวบ้านมักจะนำลูกต๋าวที่   ได้สด  ไปจำหน่ายให้แก่พ่อค้าที่มารับซื้อ

ปัจจุบันต้นต๋าวในธรรมชาติเริ่มจะขาดแคลน  มีจำนวนลดน้อยลงทุกที  เพราะมีการเก็บลูกต๋าวมาขายกันมากขึ้น  ต้นต๋าวเจริญไม่ทัน  ประกอบกับมีการตัดไม้ทำลายป่ากันมากขึ้น  จนทำให้หลายฝ่ายวิตกว่าต้นต๋าวอาจจะสูญพันธุ์ได้

ทาง สถานีทดลองพืชสวน  จังหวัดน่าน ได้ทำการอนุรักษ์ต้นต๋าว  หรือ ต้นมะต๋าว  โดยทำการขยายพื้นที่ปลูกต้นต๋าวประมาณ      200    ต้น  ในพื้นที่ป่าอนุรักษ์ของสถานี  ปัจจุบันต้นมะต๋าวที่สถานีทดลองพืชสวนน่านเริ่มให้ผลผลิตออกมาบ้างแล้ว  ซึ่งทางสถานีทดลองพืชสวนก็จะทำการขยายพันธุ์ต่อไปอีก และ เผยแพร่ให้เกษตรกรทราบ...