แมงมัน : มาพร้อมฝนเยือน

เมื่อยามหน้าฝนมาเยือนของแต่ละปี  ตั้งแต่เดือนพฤษภาคมเป็นต้นไป  ที่ตลาดสดตอนเช้าหรือตอนเย็น  โดยเฉพาะทางภาคเหนือของประเทศไทย  จะพบสัตว์ชนิดหนึ่งที่ประชาชนทางภาคเหนือนำมาใช้เป็นอาหาร ก็คือ แมงมัน เป็นอาหาร

อย่างหนึ่งที่มีอยู่ในธรรมชาติ  เป็นประเภทที่หายาก  เพราะไม่สามารถเลี้ยงหรือเพาะพันธุ์ขึ้นมาได้

http://www.malaeng.com/blog/?p=6374

แมงมันจัดเป็นแมลงชนิดหนึ่ง   มีลักษณะคล้ายกับมด  ( The Subterranean ant )   มีชื่อวิทยาศาสตร์ว่า   Carebara  sp.  ลำตัวแบ่งออกเป็น 3 ส่วน  คือ  หัว  อก  และท้อง  มีปีก 2 คู่  แมงมันตัวเมียมีขนาดใหญ่กว่าตัวผู้  ตัวเมียสีแดงเข้ม  คล้ายสีเปลือกมังคุด  แมงมันตัวเมียทำหน้าที่วางไข่  แมงมันตัวผู้ทำหน้าที่ผสมพันธุ์และมีแมงมันงาน  ทำหน้าที่สร้างรัง  ดูแลไข่และตัวอ่อนในรัง  เป็นสังคมคล้าย ๆ กับพวกปลวก

แมงมันชอบอาศัยอยู่ตามเนินหรือที่ดอนที่น้ำไม่ท่วม   ชอบดินเป็นดินแข็งมากกว่าดินร่วน  อยู่ใกล้ต้นไม้ใหญ่ ๆ ขุดเป็นหลุมอยู่ใต้ดินลึกประมาณ 50 ซม. ไม่ได้ก่อหรือพูนดินสูงขึ้นมาเป็นจอมปลวก  ในรอบปีหนึ่งจะมีแมงมันให้รับประทานเพียงครั้งเดียว คือ เริ่มต้นตอนเริ่มฤดูฝน  เมื่อฝนตกน้ำฝนจะไหลซึมไปถึงรังของแมงมัน  แมงมันต่าง ๆ ก็พร้อมจะออกมาจากรัง  ตกตอนเย็นแมงมันก็จะออกมาจากรังเป็นระยะ ๆ แมงมันตัวผู้จะเข้าผสมพันธุ์กับตัวเมียเสร็จแล้วตัวเมียจะสลัดปีกออก  เลือกที่ทำรังใหม่โดยเฉพาะที่ดอนใต้ต้นไม้ใหญ่ เพื่อสร้างอาณาจักรใหม่ต่อไป  ในขณะที่แมงมันออกมาจากรัง  แมงมันงานซึ่งจะมีมาก  ชาวบ้านก็จับเอามารับประทานเป็นอาหารด้วย

โดยเฉพาะไข่แมงมัน  ชาวบ้านจะชอบมากเป็นพิเศษ  ชอบมากกว่าตัวแมงมัน  วิธีที่ชาวบ้านสังเกตรังของแมงมัน  สังเกตโดยมีแมงมันตัวเมีย  สีแดง ๆ บินออกมาจากรูเป็นระยะ  ชาวบ้านจึงไปขุดรังแมงมันเพื่อนำไข่มาใช้เป็นอาหาร การขุดไข่แมงมัน  จะขุดในราว  ๆ เดือนกุมภาพันธ์เท่านั้น  เพราะถ้าเลยเดือนกุมภาพันธ์ไป  ไข่แมงมันจะกลายเป็นตัวเต็มวัย

การขุดไข่แมงมัน  ชาวบ้านจะมีความชำนาญตามภูมิปัญญาที่ถ่ายทอดกันมาจากบรรพบุรุษ  อุปกรณ์ที่ใช้ในการขุด  เช่น  จอบ  เสียม  ขุดจนถึงบริเวณที่วางไข่  ชาวบ้านจะเอาถ้วยเล็ก ๆ ค่อย ๆ ตักไข่ออกมาใส่ในกะละมังหรือในถังน้ำ  เพื่อล้างเอาเศษดินเศษผงต่าง ๆออก   จนกระทั่งเหลือแต่ไข่แมงมันซึ่งมีสีน้ำตาลอ่อนใบเล็ก ๆ และตัวอ่อนของแมงมันมีสีขาว ๆ ที่พร้อมนำไปประกอบอาหาร ได้หลายชนิด  เช่น  ใส่ในไข่เจียว ตั้มยำ  ต้มจืด  ผัดพริก  ไข่แมงมันจ่อม  แมงมันคั่วเกลือ   ผัดเผ็ดแมงมัน   ฯลฯ

แมงมันเป็นอาหารตามฤดูกาลทางภาคเหนือ  เป็นที่ต้องการของชุมชนมาก  หาไม่ได้ง่ายนัก  นิยมรับประทานทั้งไข่  และแมงมันตัวอ่อน  ซึ่งปีหนึ่งจะหารับประทานได้เพียงหน้าฝน   เมื่อฝนมาเยือนเท่านั้นเอง   หมดหน้าฝนก็ต้องตั้งหน้าตั้งตารอฝนมาเยือนใหม่  ต่อไปอีก    1    ปี.