สาหร่ายไก

มาต้นหนาว    และจากไปต้นฝน

สุนทร   ตรีนันทวัน

ในระยะนี้หนังสือพิมพ์แทบทุกฉบับลงข่าวเกี่ยวกับ  น้ำในแม่น้ำโขงลดน้อยลง   บางตอนลดน้อยลงมากประชาชนเดินข้ามฝั่งไปมาได้ และรวมทั้งแม่น้ำ สายน้ำเล็กๆจากบางจังหวัดริมฝั่งโขง  น้ำลดน้อย แห้ง  หนังสือพิมพ์มติชนลงข่าวพร้อมภาพ สาหร่ายไก  แถวจังหวัดน่าน เชียงราย  แห้งตายอยู่ตามก้อนหินที่อยู่ในสายน้ำเหล่านั้น  ผมเลยนำเรื่องสาหร่ายไกมาเล่าสู่กันฟังครับ

สาหร่ายไก ฟังชื่อแล้วหลาย ๆ คนคงจะไม่คุ้น  แต่คนทางภาคเหนือโดยเฉพาะแถว ๆ จังหวัดน่าน  แพร่  ลำปาง   เชียงราย  จะรู้จัก สาหร่ายไก หรือเรียกสั้น ๆ กันว่า ไก เป็นอย่างดี    เพราะใช้เป็นอาหารของคนในท้องถิ่นนำมารับประทานกันมานานแล้ว

สาหร่ายไก  มีชื่อวิทยาศาสตร์ว่า คลาโดโฟร่า โกลมีราต้า (Cladophora glomerata Kutzing.) จัดเป็นสาหร่ายสีเขียว (Green algae) เนื่องจากมีสารโคลโรฟีลล์  จึงสร้างอาหารเองได้โดยกระบวนการสังเคราะห์ด้วยแสง  พบได้ทั่วไปในน้ำจืด  น้ำกร่อย  ที่เป็นน้ำไหลและใสสะอาดแสงแดดส่องถึง  โดยจะเจริญเกาะอยู่บนก้อนหินหรือยึดเกาะกับส่วนอื่นที่อยู่ในน้ำ  มีลักษณะเป็นสายยาว  แตกแขนงได้            บริเวณของส่วนที่ยึดเกาะกับก้อนหิน    มีส่วนที่เรียกว่า ไรซอยด์ (Rhizoid) ทำหน้าที่คล้ายกับราก  สำหรับยึดเกาะกับก้อนหิน  เพื่อไม่ให้ถูกกระแสน้ำพัดลอยไป

จากโครงการวิจัยเพื่อศึกษาถึงศักยภาพ     ของสาหร่ายไกในการนำมาเป็นอาหารและยา  โดย ผศ.ดร. ยุวดี  พีรพรพิศาล ภาควิชาชีววิทยา  คณะวิทยาศาสตร์  มหาวิทยาลัยเชียงใหม่ ทำการศึกษาวิจัยเกี่ยวกับสาหร่ายไกในลำน้ำน่าน  และลำน้ำสาขา  ได้สรุปผลการวิจัยในเบื้องต้นว่าสาหร่ายไก  พบกระจายอยู่ทั่วไปตามพื้นท้องน้ำที่มีลักษณะเป็นก้อนหินและน้ำไหลไม่แรงนัก  โดยสาหร่ายไกจะเริ่มปรากฏให้เห็นใน ต้นฤดูหนาว    ประมาณ เดือนพฤศจิกายน ของทุกปี  ซึ่งเป็นช่วงที่น้ำในแม่น้ำค่อนข้างใสและน้ำไหลไม่แรง  และจะเจริญมากขึ้นเรื่อย ๆ ในเดือนมกราคม ถึงกุมภาพันธ์   โดยจะพบสาหร่ายไกทั้งในลำน้ำน่าน  และอำเภอเชียงของ  จังหวัดเชียงราย  และพบเรื่อยไปจนถึงเดือนเมษายน  พอถึง ต้นฤดูฝน ประมาณเดือนพฤษภาคม ฝนเริ่มตก  น้ำเริ่มขุ่น  กระแสน้ำไหลแรงขึ้นเรื่อย ๆ สาหร่ายไกจะค่อยทยอยหายไป ชาวบ้านต้องตั้งหน้าตั้งตาคอย ไก อีกปีหนึ่งจึงจะได้รับประทานอีก     ต้องรอนานจริงๆ

ช่วงที่ไกเจริญมาก ๆ นั้นชาวบ้านก็ไปเก็บสาหร่ายไกมารับประทานได้ตลอด  ทั้งนี้ชาวบ้านที่อยู่ในแถบลำน้ำน่านและอำเภอเชียงของ  จังหวัดเชียงราย  มีการนำสาหร่ายไกเป็นอาหารทั้งสดและแห้ง  อาหารสดที่ทำ  เช่น ยำชนิดต่าง ๆ เรียกว่ายำไก  ใช้ห่อไก่นึ่งคล้าย ๆ กับห่อหมกภาคกลาง  ส่วนสาหร่ายไกที่ตากแห้งนิยมนำมาทำไกยี  ซึ่งถือว่าเป็นผลิตภัณฑ์อาหารที่คิดทำจากภูมิปัญญาชาวบ้านที่แพร่หลายมาก  ทั้งอำเภอเชียงของ  จังหวัดเชียงราย  และชุมชนลำน้ำน่านนอกจากนี้คณะที่ทำโครงการวิจัยได้ทำผลิตภัณฑ์อาหารสาหร่ายไก  แบบต่าง ๆ   เช่น  สาหร่ายไกแผ่นปรุงรส    คุ้กกี้ไก  ขนมปังไก  ไส้กรอกเปรี้ยวผสมสาหร่ายไก  ยอสาหร่ายไก    ลูกชิ้นหมูสาหร่ายไก    แครกเกอร์หน้าไกยี  ไกแผ่นชุบแป้งทอด  และยังทำอื่น ๆ อีกหลายอย่าง.