ในช่วงต้นเดือนพฤศจิกายน 2560 ที่ผ่านมา ได้มีการนำเสนอข่าวและมีการแชร์ไปทั่วสังคมออนไลน์ ถึงการแพร่ระบาดของหนอนชนิดหนึ่งในพื้นที่ต่าง ๆ ของประเทศไทย นั่นคือหนอนตัวแบนนิวกินีซึ่งเป็นชนิดพันธุ์ต่างถิ่น (Alien species) นอกจากมีการนำเสนอข่าวและแชร์ไปทั่วสังคมออนไลน์เกี่ยวกับการแพร่ระบาดแล้ว ก็ยังมีวิธีการกำจัดวิธีต่าง ๆ อีกด้วย ก่อนที่เราจะตื่นตระหนกกับข่าวการแพร่ระบาด เราก็ควรมาทำความรู้จักกับเจ้าหนอนตัวนี้กันดีกว่า

ภาพ หนอนตัวแบนนิวกินี หรือ New Guinea flatworm (Platydemus manokwari)
ที่มาของภาพ https://en.wikipedia.org/wiki/Platydemus_manokwari

หนอนตัวแบนนิวกินี หรือ New Guinea flatworm มีชื่อวิทยาศาสตร์คือ Platydemus manokwari เป็นสัตว์ท้องถิ่นในป่าฝนเขตร้อนของเกาะนิวกินี ในมหาสมุทรแปซิฟิก เป็นหนอนตัวแบนที่มีขนาดความยาวประมาณ 1.6-2.6 นิ้ว และกว้างประมาณ 0.16-0.28 นิ้ว มีสีน้ำตาลเข้มบริเวณผิว ด้านหลังมีแถบสีที่อ่อนกว่าในแนวแกนกลางลำตัว และมีสีเทาอ่อนบริเวณส่วนท้อง หนอนตัวแบนนิวกินีถือว่าเป็นศัตรูตัวฉกาจของหอยทากบกหลายชนิด เป็นส่วนใหญ่ หนอนตัวแบนชนิดนี้จึงถูกนำเข้าไปพื้นที่ต่าง ๆ ของผืนทวีปหลักของเอเชีย เพื่อใช้ในการกำจัดหอยทากยักษ์แอฟริกา ซึ่งเป็นหอยชนิดพันธุ์ต่างถิ่นเช่นกันที่เป็นศัตรูพืช แต่หนอนตัวแบนนิวกินีกลับไปไล่ล่าหอยทากที่เป็นสัตว์จำเพาะถิ่นจนสูญพันธุ์ไปจำนวนมาก การสืบพันธุ์ของหนอนชนิดจะสืบพันธุ์โดยอาศัยเพศแล้ว แต่ยังเพิ่มจำนวนได้ตามจำนวนร่างที่ขาด (regenerate) ทำให้หอยชนิดนี้แพร่ระบาดอย่างรวดเร็วในทวีปเอเชีย นอกจากนี้ยังพบการระบาดในพื้นที่อื่นของโลกด้วย เช่น หมู่เกาะฮาวาย เป็นต้น

ภาพการพบเจอของหนอนตัวแบน ตามที่ต่าง ๆ
ที่มาของภาพ https://www.cabi.org/isc/datasheet/42340

นอกจากหนอนตัวแบนนิวกินีแล้ว สัตว์ต่างถิ่นชนิดอื่น ๆ ก็ค่อยๆ เข้ามาอย่างเงียบๆ แทรกซึมไปตามพื้นที่ต่าง ๆ จนกระทั้งเกิดการระบาดและทำลายระบบนิเวศท้องถิ่น อย่างเช่น ปลาเทศบาลหรือปลาซัคเกอร์ (Hypostomus Plecostomus) ที่เริ่มต้นจากการนำมาเลี้ยงเป็นปลาสวยงาม ด้วยความที่มีรูปลักษณ์แปลกตาไปจากปลาท้องถิ่น บวกกับสีสันและความสามารถในการดำรงชีวิตในสภาพต่าง ๆ ทำให้เป็นที่นิยมเลี้ยงในหมู่นักเลี้ยงปลาสวยงาม แต่เมื่อเบื่อก็ทิ้งลงแหล่งน้ำธรรมชาติ นับเป็นภัยมหันต์แก่แหล่งน้ำนั้น นอกจากปลาซัคเกอร์จะมาจากความเบื่อและไม่อยากเลี้ยงของนักเลี้ยงปลาแล้ว ปลาซัคเกอร์เหล่านี้ยังมาจากความเชื่อของคนไทยเรื่องการปล่อยปลาเพื่อสะเดาะเคราะห์และเสริมบุญให้กับตนเองและครอบครัว จนมีพ่อค้าแม่ค้านำปลาซัคเกอร์มาเป็นหนึ่งในปลาที่ใช้สะเดาะเคราะห์ในนามปลาดำราหู ปล่อยลงสู่แหล่งน้ำ ซึ่งผลร้ายที่ตามมากับการปล่อย ปลาซัคเกอร์นั้นสร้างความเสียหายร้ายแรงต่อระบบนิเวศท้องถิ่นและสัตว์น้ำประจำถิ่นในบริเวณนั้น

ปลาเทศบาลหรือปลาซัคเกอร์ (Hypostomus Plecostomus)
ที่มาของภาพ https://en.wikipedia.org/wiki/Hypostomus_plecostomus 

นอกจากนี้ก็ยังมีปลาหมอสีคางดำ (Sarotherodon melanotheron) ที่สร้างปัญหาให้กับเกษตรกรผู้เลี้ยงปลาและกุ้งในพื้นที่จังหวัดสมุทรสงครามและจังหวัดใกล้เคียงเป็นอย่างมาก เนื่องจากปลาหมอสีคางดำเหล่านี้มีการขยายพันธุ์ที่รวดเร็วมาก และมีช่วงเวลาในการเข้าสู่วัยเจริญพันธุ์เร็วกว่าสัตว์ประจำถิ่น อาศัยอยู่ได้ทั้งน้ำจืดและน้ำกร่อย ทนความเค็มได้สูง บวกกับปลาหมอสีคางดำเป็นสัตว์ที่กินทั้งพืชและสัตว์ เช่น แพลงก์ตอน ลูกกุ้ง ลูกปลา ลูกหอยสองฝา รวมถึง ซากของสิ่งมีชีวิต ปลาหมอสีคางดำเป็นปลาที่มีนิสัยดุร้ายและกินอาหารอยู่ตลอดเวลา เนื่องจากมีทางเดินอาหารที่ยาวและระบบย่อยอาหารที่ดีมาก จึงไม่ต้องสงสัยว่าทำไมสัตว์ในพื้นที่ที่มีการรุกรานถึงได้หายไป

 ภาพปลาหมอสีคางดำ (Sarotherodon melanotheron)
ที่มาของภาพ ชัยวุฒิ สุดทองคง ชมพู สามห้วย และจีรวรรณ ศรีทองชื่น (24 กรกฎาคม 2560)

ดูเหมือนสัตว์ต่างถิ่นเหล่านี้อยู่รอบตัวเรามากขึ้น และนับวันยิ่งเพิ่มจำนวนและชนิดมากขึ้น นอกจากตัวอย่างเหล่านี้ก็ยังมีสัตว์ต่างถิ่นชนิดอื่นที่เข้ามารุกรานระบบนิเวศของประเทศไทยอีกประมาณ 100 ชนิด ไม่ว่าจะเป็นพืช สัตว์ หรือแม้แต่จุลินทรีย์ คงจะถึงเวลาที่ทุกคนจะต้องตระหนักถึงปัญหาเหล่านี้ ไม่ใช่แค่ทำตามกระแสในหน้าข่าว แต่การสร้างจิตสำนึกและการให้ข้อมูลความรู้เกี่ยวกับสัตว์ต่างถิ่น รวมถึงผลกระทบเมื่อสัตว์ต่างถิ่นเหล่านั้นหลุดไปยังระบบนิเวศท้องถิ่นนั้น ยังคงต้องทำอย่างต่อเนื่องในทุกระดับเพื่อไม่ให้สัตว์ประถิ่นในบ้านเราหายไปจนเหลือแค่คำบอกเล่าของคนรุ่นเก่าเท่านั้น

แหล่งที่มา

ผศ. ดร. อาจอง ประทัตสุนทรสาร. 2555, คู่มือประกอบสื่อการสอน วิชาชีววิทยา เรื่อง ชนิดพันธุ์ต่างถิ่น, ภาควิชาชีววิทยา คณะวิทยาศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย

สำนักวิจัยและพัฒนาประมงน้ำจืด. 2553 ชนิดพันธุ์สัตว์น้ำต่างถิ่น. กรมประมง, กระทรวงเกษตรและสหกรณ์ กรุงเทพฯ 130 หน้า.

Wikipedia. (2017, November). Platydemus manokwari. Retrieved from Wikipedia: https://en.wikipedia.org/wiki/Platydemus_manokwari

ไบรท์ทีวี . (2017, July 6). วิกฤตยี่สาร! ปลาหมอสีคางดำระบาดหนัก เจ้าของบ่อโอดขาดทุนยับ. Retrieved from ไบรท์ทีวี: https://www.brighttv.co.th/latest-news/social/87997

คมชัดลึก. (2017, July 15). ทำบุญได้บาปปล่อยปลาราหูดำ‘เอเลี่ยน สปีชีส์’มหันตภัยระบบนิเวศ. Retrieved from คมชัดลึก: http://www.komchadluek.net/news/scoop/233820

สุดทองคง, ช. (2017, July 28). ปลาหมอสีคางดำ. Retrieved from ศูนย์วิจัยและพัฒนาการเพาะเลี้ยงสัตว์น้ำชายฝั่ง เขต 2 (สมุทรสาคร):http://www4.fisheries.go.th/local/file_document/20171114193058_1_file.pdf