หลากหลายความสวยงามที่ปรากฏอยู่บนท้องฟ้าที่ไกลสุดลูกหูลูกตาอย่างอวกาศ “เนบิวลา” (Nebula) เป็นอีกหนึ่งวัตถุที่เรียกได้ว่ามีความสวยงามไม่แพ้วัตถุอื่น ๆ ในอวกาศ เนบิวลาหรือกลุ่มฝุ่น แก๊ส และพลาสมาในอวกาศ ที่อยู่รวมตัวกันจะมีลักษณะเป็นก้อนหมอกเมฆขนาดใหญ่ ปะปนอยู่ในกลุ่มดวงดาวที่เปร่งแสงสีสวยงาม มีชื่อเรียกอีกอย่างหนึ่งว่า “หมอกเพลิง”

ภาพที่ 1 เนบิวลา
ที่มา https://pixabay.com/th/ , barewolf

          ดาวฤกษ์ในอวกาศเองก็เกิดขึ้นจากเนบิวลา เนบิวลาประกอบไปด้วยแก๊สไฮโดรเจนเป็นโครงสร้างพื้นฐาน การรวมกลุ่มกันด้วยแรงโน้มถ่วงที่ดึงดูดให้ฝุ่นและแก๊สเข้ามารวมตัวอัดแน่นเป็นก้อนที่มีขนาดเล็กและหนาแน่นขึ้น เมื่อมวลมีแรงดึงดูดซึ่งกันและกัน แรงดึงดูดแปรผันตามมวล มวลยิ่งมากแรงดึงดูดยิ่งมาก ฝุ่นและแก๊สรวมตัวอันแน่นจนเกิดความดันและอุณหภูมิที่สูงขึ้น จนเกิดปฏิกิริยาฟิวชั่นกลายเป็นดาวฤกษ์ ในขณะเดียวกัน เนบิวลาเองก็เป็นวิวัฒนาการของดาวฤกษ์ช่วงสุดท้าย ซึ่งอาจเกิดจากการระเบิดของดวงดาวฤกษ์ต่าง ๆ จนกลายเป็นฝุ่นและเศษซากต่าง ๆ จับตัวกันกลายเป็นเนบิวลาอีกครั้ง

          โดยปกติเราแบ่งเนบิวลาออกเป็น 2 ลักษณะคือ เนบิวลาสว่าง และ เนบิวลามืด

เนบิวลาสว่าง (Diffuse nebula)

ภาพที่ 2 ภาพตัวอย่างเนบิวลลสว่าง ทั้ง 2 ชนิดคือ เนบิวลาเปล่างแสงและเนบิวลาสะท้อนแสง
ที่มา http://122.155.197.218/index.php?option=com_k2&view=item&id=4890:2015-09-11-10-19-03&Itemid=184

         มี 2 ชนิดคือ เนบิวลาสะท้อนแสง (Reflection nebula) หรือเรียกอีกอย่างว่า ซึ่งเกิดจากการกระเจิงของแสงจากดาวฤกษ์ใกล้เคียง แสงจะมีลักษณะสีฟ้าหรือสีน้ำเงิน ส่วนอีกชนิดคือ  เนบิวลาเปล่งแสง (Emission nebula) ซึ่งเกิดจากการกระตุ้นด้วยรังสีอัลตราไวโอเลตจากดาวข้างเคียง โดยจะเปล่งแสงในช่วงคลื่นที่เฉพาะตัวตามธาตุองค์ประกอบของเนบิวลา ทำให้มีสีต่าง ๆ กัน ตัวอย่างเช่นเนบิวลาเรืองแสงออกมาเป็นสีแดงจากแก๊สไฮโดรเจน หรือบางครั้งเป็นสีเขียวจากแก๊สออกซิเจน บางครั้งอาจมีสีอื่นซึ่งเกิดจากอะตอม หรือโมเลกุลอื่น ๆ ก็ได้

          ตัวอย่างเนบิวลาสว่าง

          สะท้อนแสง ได้แก่ เนบิวลาสว่างใหญ่ในกระจุกดาวลูกไก่ จะสะท้อนแสงสีน้ำเงิน  

          เรืองแสง ได้แก่ เนบิวลา M-42 ในกลุ่มดาวนายพราน เนบิวลาวงแหวน M-52 ในกลุ่มดาวพิณ

          ทั้งเรืองแสงละสะท้อนแสง ได้แก่ เนบิวลาสามแฉก M-20 ในกลุ่มดาวคนยิงธนู

เนบิวลามืด (Dark nebula)

ภาพที่ 3 ภาพตัวอย่างเนบิวลามืด
ที่มา https://apod.nasa.gov/apod/ap171021.html ,Fabian Neyer

          เป็นแก๊สและฝุ่น ที่จับตัวบดบังและดูดกลืนแสงของดาวฤกษ์ จึงทำให้มองเห็นเป็นบริเวณสีดำ เราจะสามารถสังเกตเห็นเนบิวลามืดได้เมื่อมีเนบิวลาสว่าง หรือดาวฤกษ์จำนวนมากเป็นฉากหลัง

          ตัวอย่างเนบิวลามืด ได้แก่ เนบิวลามืดรูปหัวม้าในกลุ่มดาวนายพราน และ เนบิวลารูปถุงถ่านหิน ในกลุ่มดาวกางเขนใต้

          และในความเป็นจริงแล้ว เนบิวลาสว่าง เนบิวลาสะท้อนแสง และเนบิวลามืด ก็เป็นเพียงมุมมองที่เป็นปรากฎการณ์จากโลกเท่านั้น

         สำหรับบทความนี้จะแนะนำและเขียนเพื่อให้ทำความรู้จักโดยภาพรวมเกี่ยวกับเนบิวลาเพียงเท่านั้น  ส่วนรายละเอียดเกี่ยวกับตัวอย่างของเนบิวลาต่าง ๆ นั้น สามารถติดตามอ่านได้จากแหล่งที่มาด้านล่างนี้ได้เลย

แหล่งที่มา

เนบิวลา คืออะไร.  สืบค้นเมื่อ 12 เมษายน 2561, จาก
          http://www.nextsteptv.com/mysci/เนบิวลา-คืออะไร/

เนบิวลา.  สืบค้นเมื่อ 12 เมษายน 2561, จาก
          http://122.155.197.218/index.php?option=com_k2&view=item&id=4890:2015-09-11-10-19-03&Itemid=184

เนบิวลา.  สืบค้นเมื่อ 12 เมษายน 2561, จาก
          http://www.lesa.biz/astronomy/star/nebula

วิมุติ วสะหลาย  .   สีของเนบิวลาบ่งบอกอะไรได้บ้าง? .  สืบค้นเมื่อ 2 มกราคม 2560, จาก
          http://thaiastro.nectec.or.th/library/faqs/faq.php?faqid=19