กับดักแมลง (Insect-trap)
         เครื่องดักแมลงหรือกับดักแมลงมีไว้เพื่อกำจัดแมลงหรือตรวจสอบแมลง มีหลาย ๆ สถานที่ที่ต้องการเครื่องดักแมลงไว้ใช้งาน ไม่ว่าจะเป็นโรงงานอุตสาหกรรมด้านอาหารและยา โรงพยาบาล ห้างสรรพสินค้า หรืออุตสาหกรรมการเกษตร ที่มีผลกระทบโดยตรงเกี่ยวกับแมลงเข้ามาปนเปื้อนหรือมาทำลายผลิตภัณฑ์ ในสมัยก่อนจะนิยมใช้สารเคมีเข้ามากำจัดแมลง ทำให้เกิดผลกระทบต่อสิ่งแวดล้อม และเป็นอันตรายกับมนุษย์หรืออื่น ๆ ที่โรงพยาบาลมักจะใช้อาหาร เหยื่อภาพดึงดูดทางเคมีและฟีโรโมนเป็นเหยื่อ มีการติดตั้งเพื่อให้ไม่ทำร้ายสัตว์อื่น ๆ หรือมนุษย์ เหยื่อภาพควรใช้แสงสีสดใสและรูปทรงที่จะดึงดูดศัตรูพืช สารเคมีหรือฟีโรโมนอาจดึงดูดเฉพาะเพศที่เฉพาะเจาะจง 

กับดักกาวเหนียว (Sticky trap)
          กลุ่มแมลงเป้าหมาย แมลงศัตรูพืชผัก เช่น เพลี้ยอ่อน ด้วงหมัดผัก แมลงหวี่ขาว เพลี้ยไฟ แมลงวันเจาะผล แมลงวันหนอนชอนใบ ผีเสื้อหนอนคืบ หนอนใยผัก และผีเสื้อกลางวันชนิดต่าง ๆ
          หลักการ กับดักกาวเหนียวเป็นการใช้วัสดุทาด้วยสารที่มีลักษณะเหนียว คล้ายกาว เพื่อดักแมลงที่บินมาให้ติดกาวเหนียว ทำให้แมลงเหล่านั้นไม่สามารถเคลื่อนที่หรือบินหนีไปได้
          ส่วนประกอบ อุปกรณ์ที่ใช้ทำกาวเหนียว ประกอบด้วย น้ำมันละหุ่ง น้ำมันยางสน และ ไขคาร์นัวบา หรือ Carnauba Wax (คาร์นัวบา แวกส์) ซึ่งกาวที่ใช้ดักแมลงจะมีลักษณะต่างจากกาวทั่วไป ที่ไม่แห้งและ คงความเหนียวได้นาน หากไม่มีกาวเหนียวอาจใช้จารบีแทนได้ แต่มีข้อจำกัดในเรื่องของกลิ่นซึ่งอาจมีผลต่อแมลง แผ่นกระดาษ หรือพลาสติก เช่น ฟิวเจอร์บอร์ด ขวดน้ำมันเครื่องยนต์ หรืออื่น ๆ ที่มีสีขาว หรือสีเหลือง การติดตั้งกับดักชนิดนี้ อาจใช้เพื่อวัตถุประสงค์ในการวัดความหนาแน่นของประชากรแมลงในพื้นที่ หรือใช้ในการควบคุมประชากรของศัตรูพืช เช่น การใช้สารสกัดกลิ่นเพศของแมลงชนิดนั้น ๆ หรือการขังตัวเมียไว้ที่แผ่นกับดัก เพื่อล่อให้ตัวผู้เข้ามาติดกับดัก

วิธีการ
        1. การทำกาวเหนียวใช้น้ำมันละหุ่ง 550 ซีซี มาเคี่ยวจนเดือดแล้วเติมน้ำมันยางสน 380 กรัม และ ไขคาร์นัวบา 60 กรัม ลงไป คนช้า ๆ ให้เข้ากันดีแล้วยกลงจากเตา ตั้งทิ้งไว้ให้เย็นก่อนนำไปใช้เป็นกับดักกาวเหนียวต่อไป
        2. ทากาวเหนียวที่ผสมไว้บนวัสดุที่เตรียมไว้ให้ทั่ว ด้วยแปรงสีฟัน แขวนกับดักตามต้นไม้หรือยึดติดกับหลักที่เตรียมไว้ ซึ่งในทางป่าไม้ใช้กับดักกาวเหนียวในการหาความหนาแน่นของประชากร และความหลากหลายของชนิดแมลง ในระดับความสูงต่าง ๆ เช่น ในระดับยอดทรงพุ่ม กลางทรงพุ่ม เป็นต้น
        การใช้กับดักกาวเหนียวในแปลงผัก กรณีที่มีศัตรูพืชระบาด ควรติดตั้งกับดักให้สูงประมาณ 30 เซนติเมตร หรือสูงกว่ายอดต้นผักเมื่อเจริญเติบโตเต็มที่แล้ว โดยใช้กับดักประมาณ 60-80 กับดัก/พื้นที่ 1 ไร่ ส่วนในฤดูที่มีการระบาดของศัตรูพืชน้อยอาจใช้เพียง 15 – 20 กับดัก/ไร่

ภาพที่ 1 กับดักกาวเหนียว
ที่มา https://parkseed.com/images/xxl/06399.jpg

กับดักแสงไฟ (Ligth trap)
        กลุ่มแมลงเป้าหมาย แมลงที่มีพฤติกรรมหากินในเวลากลางคืน ได้แก่ ผีเสื้อกลางคืน ด้วงบางชนิด ตั๊กแตน เพลี้ย ชีปะขาว เป็นต้น
        หลักการ ผีเสื้อกลางคืนและแมลงบางกลุ่มจะมีพฤติกรรมเข้าหาไฟ โดยเฉพาะไฟที่มีแสงในคลื่นสั้น นั่นคือความยาวของคลื่นประมาณ 315-380 นาโนเมตร ซึ่งก็คือในช่วงที่เรียกว่า UV-A
        ส่วนประกอบ หลอดไฟ ที่ใช้บ่อยคือ หลอดนีออนสีม่วง ที่เรียก แบล็คไลท์ ขนาด 20 หรือ 40 วัตต์ ที่ใช้ในการล่อแมลงโดยทั่วไปหรือ หลอดที่เรียกว่า mercury vapour lamp ขนาด 125 วัตต์ (ภาพที่ 2) ซึ่งเป็นหลอดที่ผลิตลำแสงที่มีช่วงคลื่นสั้น คือ อัลตาไวโอเล็ต ที่แมลง โดยเฉพาะผีเสื้อกลางคืนสามารถรับได้อย่างดี ฉากผ้าสีขาว ซึ่งมีขนาด 1.5x1.2 ม หรือ 1.5x1.5 ม เป็นต้น
        วิธีการ ขึงฉากผ้าสีขาวให้ตึงในแนวดิ่ง หรือแนวนอนแล้วแต่วัตถุประสงค์และพื้นที่ นำหลอดไฟที่ต้องการมาแขวนด้านบนของฉากผ้า เมื่อแมลงมาเกาะที่ฉากผ้าสีขาวก็เลือกเก็บแมลงในกลุ่มที่เราสนใจ เก็บตัวอย่างแมลงตามที่ต้องการ ซึ่งในการเก็บตัวอย่าง จะใช้ขวดฆ่าแมลงขนาดเล็ก หลาย ๆ ขวด เพื่อเก็บและฆ่าแมลงทันที ปกติจะไม่ใส่แมลงในขวดเดียวกันหลายตัว เพราะจะทำให้ตัวอย่างแมลงเสียหายได้ แต่ถ้าเป็นด้วงตัวใหญ่นิยมใส่ในขวดฆ่าแมลง ส่วนผีเสื้อกลางคืนนิยมใส่ซองพร้อมบันทึกข้อมูล เมื่อแมลงตายจะนำกลับมาเซ็ททันที ในการเก็บตัวอย่างแมลงนั้นอาจจะต้องใช้ไฟฉายช่วยในการส่องหาแมลงที่เราต้องการเก็บ

ภาพที่ 2 กับดักแสงไฟ
ที่มา วรางรัตน์ เสนาสิงห์

กับดักฟีโรโมน
        กลุ่มแมลงเป้าหมาย กลุ่มแมลงตามชนิดของฟีโรโมนที่ใช้ล่อ ได้แก่ ผีเสื้อกลางคืน มอดแป้ง มอดเจาะเปลือกสน (Ips sp.) แมลงวันผลไม้ ยุง ฯลฯ
        หลักการ ฟีโรโมนเพศ เป็นสารประกอบทางอินทรีย์ ซึ่งแมลงบางชนิด ตัวผู้เท่านั้นที่จะผลิตฟีโรโมน เพื่อเรียกตัวเมีย แต่บางชนิดตัวเมียเป็นผู้ผลิต เพื่อเรียกตัวผู้ หรือบางชนิดมีการผลิตทั้งตัวผู้และตัวเมีย ซึ่งจะเป็นการเรียกอีกฝ่ายหนึ่งเข้ามาเพื่อการผสมพันธุ์ ซึ่งมีความเฉพาะตัว ไคโรโมน เป็นฟีโรโมน ที่แมลงผลิตออกมาเพื่อวัตถุประสงค์อื่นที่ไม่ใช่การผสมพันธุ์ เช่นการรวมกลุ่ม การกินอาหาร
        ส่วนประกอบ
            สารสกัดฟีโรโมน หรือฟีโรโมนสังเคราะห์
            กล่องกระดาษ หรือ วัสดุสำหรับใส่หลอดบรรจุสารฟีโรโมน
            สารที่ใช้ทำให้แมลงตาย เช่น กาวเหนียว สารฆ่าแมลง หรือขวดแอลกอฮอล์
        วิธีการ นำสารฟีโรโมนสังเคราะห์ใส่สำลีวางไว้ในกับดักอาจเป็นกล่องกระดาษ ซึ่งสามารถเลือกรูปแบบของกล่องได้ตามลักษณะการใช้งาน เช่น แบบที่มีหลังคากันเปียก หรือแบบเป็นกรวย หรือท่อ PVC จากนั้นนำไปแขวนหรือวางในบริเวณพื้นที่โล่งเพื่อให้กลิ่นของสารฟีโรโมนสามารถแพร่กระจายไปได้ เมื่อแมลงได้กลิ่นสารดังกล่าวจะบินเข้าหาและติดอยู่ที่กับดัก เพื่อประเมินความหนาแน่นของแมลงนั้น ๆ

ภาพที่ 3 กับดักฟีโรโมน
ที่มา วรางรัตน์ เสนาสิงห์

กับดักหลุมตก (Pitfall trap)
         กลุ่มแมลงเป้าหมาย แมลงในดินทุกชนิด เช่น มด ปลวก แมลงหางดีด เป็นต้น และแมลงที่มาหาอาหารตามเหยื่อที่ใช้ล่อ เช่น ด้วงมูลสัตว์ มดบางกลุ่ม
         หลักการ แมลงในดิน หากินบนพื้นดินในเวลากลางคืน เมื่อเดินผ่านกับดัก จะตกลงไปกับดัก แมลงไม่สามารถขึ้นจากกับดักได้ ขณะที่กับดักที่ใช้เหยื่อ เมื่อแมลงได้กลิ่นจะบินมาที่เหยื่อ และตกลงในกับดัก แต่แมลงบางชนิด เช่น ด้วงมูลสัตว์ จะมาสร้างรังวางไข่บนเหยื่อที่ล่อไว้
         ส่วนประกอบ ภาชนะที่ใส่สารละลาย เป็นถ้วยพลาสติก ขนาดเส้นผ่าศูนย์กลางประมาณ 9-10 เซนติเมตร ลึก 15 เซนติเมตร สารละลาย Ethylene glycol 5% (น้ำยาหล่อเย็นรถยนต์) 20% หรืออาจใช้น้ำสบู่ 5% ซึ่งจะต้องไม่มีกลิ่น เหยื่อ ซึ่งขึ้นอยู่กับวัตถุประสงค์ และกลุ่มแมลงเป้าหมาย เช่น ต้องการด้วงมูลสัตว์ จะต้องใช้เหยื่อที่เป็นมูลของสัตว์ โดยเฉพาะมูลของสุกร จะดึงดูดได้ดีกว่า มูลวัว ควาย หากต้องการกลุ่มของแมลงทั่วไปที่หากินบนพื้นดิน ก็ไม่จำเป็นต้องใช้เหยื่อ
วิธีการ
        1. ขุดหลุมให้มีขนาดพอเหมาะกับถ้วยที่จะใช้ ใส่ถ้วยซ้อนกัน 2 ใบ ลงในหลุม กลบดินรอบถ้วยให้ดินเสมอกับปากถ้วย แล้วจึงดึงถ้วยที่ซ้อนอยู่ภายในออก
        2. ใส่สารละลาย 20% เอทธีลีน ไกลคอล (น้ำยาหล่อเย็นเครื่องยนต์) ลงไปประมาณ 1/4 ของถ้วย โดยไม่ต้องใส่เหยื่อ แล้วใช้พลาสติกทำเป็นหลังคา โดยมีความสูงจากถ้วยประมาณ 5 เซนติเมตร เพื่อป้องกันน้ำ หรือใบไม้หล่นลงไปในถ้วย และตั้งทิ้งไว้ 1-5 วัน
        3. ในกรณีที่ใช้เหยื่อซึ่งเป็นพวกโปรตีน เช่น เนื้อ หรือปลาหมึก ที่มีกลิ่น โดยใช้ลวดแขวนเหยื่อให้อยู่ตรงกลางของก้นถ้วย เมื่อแมลงได้กลิ่นจะเดินมาหา และตกลงในถ้วยที่มีสารละลายอยู่ ใช้เวลา 1-5 วัน ถ้าเป็นกับดักด้วงมูลสัตว์ จะใช้กับดักที่ดัดแปลงมาจากขวดพลาสติกขนาด 980 มิลลิลิตร ตัดเอาส่วนคอขวดออก ใช้เป็นกรวยวางปิดปากขวด ขุดหลุมสำหรับวางกับดักลึกประมาณ 15 เซนติเมตร วางกับดักให้ปากขวดเสมอพื้นดิน ใส่เหยื่อมูลสุกรสดปริมาณ 70 กรัม โดยที่ในขวดไม่ต้องเติมน้ำยารักษาสภาพ ทิ้งไว้ 1-5 วัน เช่นกัน 
        4. เมื่อครบกำหนด ทำการเก็บกับดัก ใช้ตระแกรงตาถี่กรองเอาเศษดิน หรือเศษขยะออก แล้วจึงนำไปล้างด้วยแอลกอฮอล์ 70% 1-2 ครั้ง จึงดองด้วยแอลกอฮอล์ 70% เพื่อการคัดแยกต่อไป ส่วนในกับดักด้วงมูลสัตว์ให้ดึงถ้วยขึ้นมาใส่ในถุงพลาสติกอย่างหนาเพื่อป้องกันด้วงกัดถุงขาด มัดปากถุงให้แน่นเพื่อไม่ให้มีอากาศผ่านเข้าออก ทิ้งไว้ 1-2 วัน หรือจนกว่าด้วงจะตาย แล้วจึงนำด้วงที่อยู่ในถุงมาคัดแยกต่อไป

ภาพที่ 4 กับดักหลุมตก
ที่มา วรางรัตน์  เสนาสิงห์

แหล่งที่มา
กรมอุทยานแห่งชาติ สัตว์ป่าและพันธุ์พืช. (2561, 23 สิงหาคม). เทคนิคการสำรวจแมลงป่าไม้. สืบค้นเมื่อ 23 สิงหาคม 2561, จาก http://www.dnp.go.th/FOREMIC/Entomology/Web/Report_web/Research_Report1.files/

ศูนย์วิจัยกีฏวิทยาป่าไม้ที่ 2. (2561, 23 สิงหาคม). กับดักแมลง. สืบค้นเมื่อ 23 สิงหาคม 2561, จากhttp://www.dnp.go.th/FOREMIC/WEB%20SITE2/pitfall_trap.php