รู้หรือไม่ ว่าระบบการประปาของไทยมีจุดกำเนิดเริ่มต้นมาตั้งแต่เมื่อไหร่ นี่เป็นคำถามที่มีหลายคนอาจรู้มาบ้างจากการได้เคยไปเที่ยวเมืองลพบุรี เพราะที่นั่นเต็มไปด้วยเรื่องราวประวัติศาสตร์สำคัญของวิวัฒนาการและการพัฒนาประเทศในด้านต่าง ๆ ที่เป็นต้นกำเนิดของประเทศไทยอยู่เป็นจำนวนมากเลยทีเดียว หนึ่งในนั้นคือ เรื่องของต้นกำเนิดการประปาแห่งแรกในสยามประเทศของเรา

ภาพที่ 1 ท่อน้ำประปาในสมัยกรุงศรีอยุธยา
ที่มา http://www.baanlaesuan.com/57387/design/living-lifestyle/water_supply/ , สหภาพ เสนาคำ,ไตรรัตน์ ทรงเผ่า

         ต้นกำเนิดการประปาแห่งแรกในสยามประเทศ จากหลักฐานทางประวัติศาสตร์จริง ๆ แล้วพบการวางระบบท่อน้ำมาตั้งแต่ในสมัยสุโขทัย จากจารึกของพ่อขุนรามคำแหง ที่ว่า "กลางเมืองสุโขทัยนี้ มีน้ำตระพังโพย สีใสกินดี ดังกินน้ำโขงเมื่อแล้ง รอบเมืองสุโขทัยนี้" และยังค้นพบ ท่อน้ำดินเผาเคลือบ ฝังอยู่ใต้ดิน ปากกว้าง ปลายสอบ สันนิษฐานว่า ใช้กรองน้ำให้สะอาดโดยผ่านเส้นท่อ
         แต่ทั้งนี้ บางแหล่งข้อมูลก็กล่าวไว้ว่า มีต้นกำเนิดในช่วงสมัยกรุงศรีอยุธยาอยู่ที่จังหวัดลพบุรี ในแผ่นดินสมัยสมเด็จพระนารายณ์มหาราช พระองค์ซึ่งทรงสนพระทัยต่อเทคโนโลยีและวิวัฒนาการสมัยใหม่ ซึ่งได้รับอิทธิพลมาจากชาวตะวันตกที่เข้ามามีบทบาทสำคัญอย่างมากในช่วงเวลานั้น โดยถือกำเนิดอุปกรณ์สำคัญคือ ท่อประปาดินเผา ซึ่งเป็นต้นแบบการวางท่อประปาในปัจจุบัน โดยนำความรู้จากชาวตะวันตกที่เข้ามาทำงานในราชสำนัก พระองค์ให้ความสำคัญเกี่ยวกับเรื่องนี้มากถึงขั้นโปรดเกล้า ฯ ส่งข้าราชการในราชสำนักไปเรียนวิชาน้ำพุและการก่อสร้างที่ประเทศฝรั่งเศส โดยใช้ท่อดินเผาเป็นทางลำเลียงน้ำ ท่อประปาดินเผามีลักษณะเป็นท่อวงกลมทรงกระบอก ปลายด้านหนึ่งมีส่วนคอเล็กลงกว่าปลายอีกด้านหนึ่งมีจุดประสงค์เพื่อให้สวมกันเป็นท่อยาวได้ ท่อดินเผานี้มีที่มีการตรวจสอบพบความหนาประมาณ 4 เซนติเมตร เส้นผ่าศูนย์กลางท่อกว้างประมาณ 26 เซนติเมตร มีความยาวแต่ละท่อประมาณ 48 เซนติเมตร เมื่อเรียงสวมต่อกันแล้วจะเชื่อมหุ้มรอยต่อระหว่างท่อ ป้องกันการรั่วของน้ำด้วยปูนผสมหิน

ภาพที่ 2 แผนที่แสดงการวางท่อประปา
ที่มา http://www.baanlaesuan.com/57387/design/living-lifestyle/water_supply/ , สหภาพ เสนาคำ,ไตรรัตน์ ทรงเผ่า

ภาพที่ 3 ลักษณะท่อประปาแบบต่าง ๆ
ที่มา http://www.baanlaesuan.com/57387/design/living-lifestyle/water_supply/ , สหภาพ เสนาคำ,ไตรรัตน์ ทรงเผ่า

          หลักการสำคัญของการประปาในสมัยนั้นคือ การชักน้ำจากแม่น้ำมาใช้ โดยมีระหัดวิดน้ำส่งน้ำให้ไหลไปตามท่อ นำน้ำขึ้นไปเก็บไว้ในถังเก็บน้ำที่ตั้งไว้บนที่สูง เมื่อจะใช้น้ำก็ปล่อยให้ไหลลงมา แรงดันจากที่สูงจะดันให้น้ำไหลไปตามท่อต่าง ๆ โดยแหล่งน้ำที่ใช้ในช่วงเวลานั้นคือ คือน้ำจากทะเลชุบศร และน้ำจากห้วยซับเหล็ก ซึ่งนำมาใช้ในพระราชวัง โดยใช้เพื่ออุปโภคและใช้ทำน้ำพุ มีใช้เฉพาะในกลุ่มคนชั้นสูงเพียงเท่านั้น

          แต่ข้อมูลอีกประการที่กล่าวถึงการค้นพบท่อน้ำประปาที่เก่าแก่ที่สุด และสันนิษฐานว่าน่าจะเก่าแก่ที่สุดคือ ท่อดินเผาสำหรับส่งน้ำเป็นระยะทาง 1 กิโลเมตร ที่ตำหนักท้ายพิกุล ซึ่งตั้งอยู่บริเวณเชิงเขาทางทิศตะวันตกของกำแพงวัดพระพุทธบาทสระบุรี

แหล่งที่มา
“ท่อประปาดินเผา” เมืองลพบุรี สมัยสมเด็จพระนารายณ์. สืบค้นเมื่อวันที่ 22 สิงหาคม 2561. จาก https://www.silpa-mag.com/club/art-and-culture/article_15872
ละเอียด พิเศษพงษา, กรองจิตต์ (สัมพัญญู) สมบัติมี. ระบบ ท่อประปา ที่เก่าที่สุดในกรุงสยาม. สืบค้นเมื่อวันที่ 22 สิงหาคม 2561. จาก http://www.baanlaesuan.com/57387/design/living-lifestyle/water_supply/
ระบบประปาของไทยในอดีต. สืบค้นเมื่อวันที่ 22 สิงหาคม 2561. จาก https://sites.google.com/site/thxprapamsdecphranarayn/our-mission