18 / 302
สาระสำ�คัญ
ดอกโดยทั่วไปมีส่วนประกอบ 4 ชั้น คือ ชั้นกลีบเลี้ยง ชั้นกลีบดอก ชั้นเกสรเพศผู้ และชั้นเกสร
เพศเมีย อาจจำ�แนกประเภทของดอกได้โดยใช้เกณฑ์ที่เป็นส่วนประกอบของดอก ตำ�แหน่งรังไข่ หรือ
จำ�นวนดอกที่อยู่บนก้านดอก ส่วนประกอบของดอกที่เกี่ยวข้องกับการสืบพันธุ์โดยตรง คือชั้นเกสรเพศผู้
และชั้นเกสรเพศเมีย ซึ่งจำ�นวนรังไข่เกี่ยวข้องกับการเจริญเป็นผลชนิดต่าง ๆ
พืชดอกมีวัฏจักรชีวิตแบบสลับ ประกอบด้วยสปอโรไฟต์และแกมีโทไฟต์ ซึ่งสปอโรไฟต์เป็น
ระยะที่สร้างสปอร์ คือไมโครสปอร์และเมกะสปอร์ที่อาจสร้างในดอกเดียวกันหรือต่างดอกหรือต่างต้น
ไมโครสปอร์มาเทอร์เซลล์แบ่งเซลล์แบบไมโอซิสได้ไมโครสปอร์ จากนั้นไมโครสปอร์จะแบ่งเซลล์แบบ
ไมโทซิสและพัฒนาไปเป็นแกมีโทไฟต์เพศผู้ซึ่งทำ�หน้าที่สร้างเซลล์สืบพันธุ์เพศผู้ ส่วนเมกะสปอร์
มาเทอร์เซลล์แบ่งเซลล์แบบไมโอซิสได้เมกะสปอร์ จากนั้นเมกะสปอร์จะแบ่งเซลล์แบบไมโทซิสและ
พัฒนาไปเป็นแกมีโทไฟต์เพศเมียซึ่งทำ�หน้าที่สร้างเซลล์สืบพันธุ์เพศเมีย เมื่อมีการปฏิสนธิของ
เซลล์สืบพันธุ์เพศผู้และเพศเมียจะได้ไซโกตและพัฒนาไปเป็นเอ็มบริโอแล้วเจริญเติบโตเป็น
สปอโรไฟต์ต่อไป
การปฏิสนธิของพืชดอกเป็นการปฏิสนธิคู่ โดยคู่หนึ่งเป็นการรวมกันของสเปิร์มเซลล์เซลล์หนึ่ง
กับเซลล์ไข่ได้เป็นไซโกตซึ่งจะเจริญและพัฒนาไปเป็นเอ็มบริโอ อีกคู่หนึ่งเป็นการรวมกันของสเปิร์ม
เซลล์อีกเซลล์หนึ่งกับโพลาร์นิวคลีไอ ได้เป็นเอนโดสเปิร์มนิวเคลียสซึ่งจะเจริญและพัฒนาต่อไปเป็น
เอนโดสเปิร์ม
ภายหลังการปฏิสนธิรังไข่จะมีการเจริญและพัฒนาไปเป็นผล และออวุลจะมีการเจริญและ
พัฒนาไปเป็นเมล็ด โครงสร้างของผลประกอบด้วยผนังผลและเมล็ด ส่วนโครงสร้างของเมล็ดประกอบ
ด้วยเปลือกเมล็ด เอ็มบริโอ และเอนโดสเปิร์ม โครงสร้างแต่ละส่วนของผลและเมล็ดมีประโยชน์ต่อพืช
และต่อสิ่งมีชีวิตอื่น ซึ่งมนุษย์ใช้ประโยชน์จากโครงสร้างของผลและเมล็ดในด้านต่าง ๆ
เวลาที่ใช้
บทนี้ควรใช้เวลาสอนประมาณ 10 ชั่วโมง
8.1 โครงสร้างของดอกและชนิดของผล
3 ชั่วโมง
8.2 วัฏจักรชีวิตแบบสลับของพืชดอก
1 ชั่วโมง
8.3 การสืบพันธุ์แบบอาศัยเพศของพืชดอก
4 ชั่วโมง
8.4 การใช้ประโยชน์จากโครงสร้างต่าง ๆ ของผลและเมล็ด
2 ชั่วโมง
รวม
10 ชั่วโมง
สถาบันส่งเสริมการสอนวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี
บทที่ 8 | การสืบพันธุ์ของพืชดอก
ชีววิทยา เล่ม 3
6