Board Game เป็นสื่อที่พบได้ในหลายวัฒนธรรม ในสมัยโบราณ Board Game ถูกใช้เพื่อถ่ายทอดความรู้ เช่น วิธีวางแผนการรบ การค้าขาย หรือใช้เพื่อสร้างความบันเทิงเป็นกิจกรรมยามว่าง เมื่อเวลาผ่านไป Board Game สมัยใหม่มีการปรับเปลี่ยนให้มีรูปแบบที่หลากหลายและซับซ้อน ปัจจุบันในด้านการศึกษามีการใช้ Board Game เป็นสื่อสนับสนุนการสอนมากขึ้น

Board Game คืออะไร

     Board Game คือเกมที่ผู้เล่นมีปฏิสัมพันธ์กันภายใต้กติกาที่ชัดเจน อาจมีการใช้วัสดุอุปกรณ์หลายชนิดประกอบการเล่น เช่น ลูกเต๋า กระดาน การ์ด และเบี้ย (รักชน พุทธรังสี, 2560; วชรวรรธน์ ปิยะรัตนมงคล, 2563; วรรณิภา พรหมหาราช, 2564; ธีระวุฒิ ศรีมังคละ และคณะ, 2565; Bayeck, 2020) Board Game เพื่อการศึกษาเป็นเกมที่ใช้เป็นสื่อเพื่อสนับสนุนการเรียนการสอน

ข้อดีของ Board Game เพื่อการศึกษา

     ข้อดีที่เด่นชัดของ Board Game เพื่อการศึกษาคือเป็นสื่อที่ผู้เรียนให้ความสนใจ จากงานวิจัยพบว่า ผู้เรียนมีความรู้สึกอยากเรียนรู้เมื่อทราบว่าจะได้เรียนโดยมีเกมเป็นสื่อในการเรียนรู้ และรู้สึกสนุกสนานไปกับการเรียน ผู้เรียนมีความคิดเห็นว่าตนเองมีส่วนร่วมในการเรียนรู้อย่างมาก เกมช่วยส่งเสริมการมีปฏิสัมพันธ์ระหว่างผู้เรียนได้ดี และพบว่าผู้เรียนกลุ่มที่เรียนรู้ด้วยเกมมีระดับความจำและความเข้าใจที่สูงกว่ากลุ่มที่เรียนด้วยวิธีการบรรยาย (สกุล สุขศิริ, 2550; อรรถเศรษฐ์ ปรีดากรณ์, 2557) นอกจากนี้ เกมยังเป็นสื่อที่สามารถนำเสนอเนื้อหาที่เป็นนามธรรมผ่านประสบการณ์ระหว่างการเล่น และสามารถส่งเสริมการพัฒนาทักษะในศตวรรษที่ 21 เช่น การคิดวิเคราะห์ การคิดสร้างสรรค์ การทำงานเป็นทีม การสื่อสาร การแก้ปัญหา (Kalmpourtzis, 2019; Thornhill-Miller et al., 2023)

(Food web)

(Rocks Dominoes)

(Too little to late)
ภาพ 1 Board game เพื่อการศึกษา

Board Game เพื่อการศึกษาออกแบบอย่างไร

     แม้ว่าปัจจุบันยังไม่มีข้อกำหนดเกี่ยวกับมาตรฐานการออกแบบหรือส่วนประกอบของ Board Game เพื่อการศึกษา แต่ครู นักวิชาการ และผู้ออกแบบ Board Game ต่างมีข้อแนะนำเกี่ยวกับการออกแบบ Board Game เพื่อการศึกษาไว้ดังนี้

     1. การกำหนดหัวข้อ Board Game เพื่อการศึกษามักจะใช้จุดประสงค์การเรียนรู้เป็นหัวข้อในการออกแบบ เพื่อกำหนดเป้าหมายให้ชัดเจนว่าเมื่อเล่นเกมจบแล้ว ผู้เล่นจะได้เรียนรู้เกี่ยวกับเรื่องใด

     2. การเลือกกลไกของเกม ในปัจจุบันมีกลไกของ Board Game ในตลาดให้เลือกใช้มากมายหลายร้อยแบบ (Boardgamegeek, 2023) ในการออกแบบ Board Game เพื่อการศึกษาที่มีเป้าหมายเพื่อพัฒนาสมรรถนะ ควรเลือกกลไกที่สอดคล้องกับสมรรถนะที่ต้องการพัฒนา เช่น กลไกการเล่นแบบร่วมมือกัน (Cooperative) เพื่อพัฒนาสมรรถนะความสามารถในการใช้ทักษะชีวิต หรือกลไกการเล่นแบบเล่าเรื่อง (Narrative) เพื่อพัฒนาสมรรถนะความสามารถในการสื่อสาร

     3. การกำหนดขั้นตอนการเล่น ขั้นตอนการเล่นเกมเพื่อการศึกษานั้นต้องมีการกำหนดขั้นตอนที่เป็นลำดับขั้นตอนที่ชัดเจน สอดคล้องกับกลไกของเกม และส่งเสริมให้ผู้เล่นฝ่าฟันผ่านอุปสรรคเพื่อไปให้ถึงวัตถุประสงค์ของเกมที่ผู้ออกแบบกำหนดไว้ การกำหนดขั้นตอนการเล่นที่ยาวหรือซับซ้อนเกินไปจะเป็นอุปสรรคในการเรียนรู้วิธีการเล่น และทำให้เวลาที่ใช้เล่นเกมนานเกินไป ดังนั้น เมื่อพิจารณาแล้วพบว่าขั้นตอนใดไม่ได้ส่งผลต่อการเล่นก็ควรตัดออก

     4. การกำหนดจุดจบของเกม ในการออกแบบเกมจะต้องมีการกำหนดข้อตกลงว่าเกมจะจบลงเมื่อใด เกมเพื่อการศึกษามักมีข้อจำกัดด้านเวลาที่ต้องสอดคล้องกับเวลาในคาบเรียน จึงทำให้จำนวนรอบในการเล่นมักถูกนำมาใช้เป็นตัวกำหนดจุดจบของเกม

     5. การกำหนดเงื่อนไขการแพ้ชนะ เงื่อนไขการชนะเป็นสิ่งแรกที่ผู้เล่นให้ความสนใจ เนื่องจากเป็นธรรมชาติของมนุษย์ที่ต้องการเป็นผู้ชนะในการเล่นเกม ดังนั้น จึงต้องมีการระบุเงื่อนไขการแพ้ชนะที่ชัดเจนเพื่อให้เกิดความยุติธรรม

     6. การออกแบบ Board Game เพื่อการศึกษาควรหลอมรวมแนวคิดของเรื่องที่ต้องการสอนกับกลไกของเกมเข้าด้วยกันเพื่อให้เกมที่ออกแบบมีเอกลักษณ์ และสื่อสารแนวคิดของเรื่องที่ต้องการสอนได้ดียิ่งขึ้น ดังตัวอย่างต่อไปนี้

     - ตัวอย่างที่ 1 ใช้กับแนวคิดเรื่องการถ่ายทอดลักษณะทางพันธุกรรมกับกลไกการสุ่มทรัพยากร (Random Production) ที่ให้ผู้เล่นได้สุ่มทรัพยากรบางอย่างมาใช้ในการเล่น โดยผู้เล่นจะได้ทอยลูกเต๋าเพื่อสุ่มรหัสที่ควบคุมลักษณะทางพันธุกรรมของสิ่งมีชีวิตในเกม

     - ตัวอย่างที่ 2 ใช้กับแนวคิดเรื่องความหลากหลายทางชีวภาพ กับกลไกชุดคอลเลกชัน (Set Collection) ที่ผู้เล่นจะได้รวบรวมทรัพยากรตามเงื่อนไขที่กำหนดเพื่อทำแต้ม โดยผู้เล่นจะรวบรวมการ์ดสิ่งมีชีวิตให้สอดคล้องกับสิ่งมีชีวิตอื่นและลักษณะพื้นที่ของป่าแต่ละแห่ง

ภาพ 2 การปรับปรุงพันธุ์มอนสเตอร์จากเกม NiuNiu

     7. ในหนึ่งเกมอาจมีวิธีการเล่นมากกว่า 1 แบบ เพื่อให้เกิดความยืดหยุ่น และสามารถใช้เป็นกิจกรรมในห้องเรียนหรือนอกห้องเรียนได้ เช่น ในเกมเดียวกันอาจมีวิธีการจบเกม 2 แบบ แบบแรกจบเกมเมื่อถึงรอบที่กำหนดเพื่อควบคุมเวลาในการเล่นให้เหมาะสมกับกิจกรรมในห้องเรียน แบบที่สองจบเกมเมื่อผู้เล่นทำคะแนนได้ตามที่กำหนด ซึ่งจะทำให้ผู้เล่นได้แข่งขันกันและรู้สึกท้าทายมากกว่า แต่จะใช้เวลานานกว่าจึงเป็นวิธีจบเกมที่เหมาะกับกิจกรรมนอกห้องเรียนมากกว่าวิธีจบเกมแบบแรก

(ก)

(ข)

(ค)
ภาพ 3 จากเกม My Rain Forest (ก) ปกเกม (ข) การ์ดหมีที่มีเงื่อนไขได้คะแนนเมื่อวางอยู่ติดกับการ์ดพืชและการ์ดแมลง (ค) การ์ดป่าที่กำหนดเงื่อนไขพื้นที่การวางการ์ดสิ่งมีชีวิต
ที่มา: https://speckystudio.com/how-to-play/my-rainforest/

      Board Game เพื่อการศึกษาเป็นสื่อการเรียนรู้ที่มีประสิทธิภาพ สามารถสร้างประสบการณ์การเรียนรู้ที่สนุกสนานและมีส่วนร่วมให้กับ ผู้เรียน ช่วยให้ผู้เรียนเข้าใจเนื้อหาได้ดีขึ้น และส่งเสริมการพัฒนาทักษะ ในศตวรรษที่ 21 อย่างไรก็ตาม การออกแบบ Board Game เพื่อการศึกษาควรคำนึงถึงหัวข้อกลไก ขั้นตอนการเล่น จุดจบ เงื่อนไขการแพ้ชนะ และเนื้อหาที่ถูกต้องเพื่อให้ได้สื่อการเรียนรู้ที่มีประสิทธิภาพและ ตรงกับความต้องการของครูและผู้เรียน

บทความนี้เป็นส่วนหนึ่งของนิตยสาร สสวท. ปีที่ 51 ฉบับที่ 245 พฤศจิกายน – ธันวาคม 2566

ผู้อ่านสามารถติดตามบทความที่น่าสนใจเพิ่มเติมได้ที่ https://emagazine.ipst.ac.th/245/10/

บรรณานุกรม

Bayeck, R. Y. (2020). Examining Board Gameplay and Learning: a multidisciplinary review of recent research. Simulation & Gaming, 51(4): 411-431.

Boardgamegeek. (2023). Board Game Mechanic. Retrieved November 20, 2023, from https://boardgamegeek.com/advsearch/boardgame.

Kalmpourtzis, G. (2019). Educational Game Design Fundamentals a Journey to Creating Intrinsically Motivating Learning Experiences. CRC Press Taylor & Francis Group.

Shaenfeld, K. S. (2016). Learning Education and Games Volume One: curricular and design considerations. ETC Press.

Thornhill-Miller, B. et al. (2023). Creativity, Critical Thinking, Communication, and Collaboration: assessment, certification, and promotion of 21st century skills for the future of work and education. Journal of Intelligence, 11(3): 54.

Thornhill-Miller, B. et al. (2023). Creativity, Critical Thinking, Communication, and Collaboration: assessment, certification, and promotion of 21st century skills for the future of work and education. Retrieved November 20, 2023, from http://dx.doi.org/10.3390/jintelligence11030054.

ธีระวุฒิ ศรีมังคละ สุดารัตน์ ประกอบมัย และนัฐวุฒิ สลางสิงห์. (2564, 25-26 ธันวาคม). พื้นฐานของ Board game และการพัฒนานวัตกรรม Board game เพื่อการเรียนรู้เชิงรุก (Active Learning) สำหรับครูในศตวรรษที่ 21 [เอกสารประกอบการอบรม]. หลักสูตรการพัฒนานวัตกรรม Board game เพื่อการเรียนรู้เชิงรุก (Active Learning) สำหรับครู ในศตวรรษที่ 21. กรุงเทพมหานคร.

ธีระวุฒิ ศรีมังคละ สุดารัตน์ ประกอบมัย และนัฐวุฒิ สลางสิงห์. (2564, 25-26 ธันวาคม). พื้นฐานของ Board game และการพัฒนานวัตกรรม Board game เพื่อการเรียนรู้เชิงรุก (Active Learning) สำหรับครูในศตวรรษที่ 21. สืบค้นเมื่อ 20 พฤศจิกายน 2566. จาก https://online.pubhtml5.com/dhif/lmau/?fbclid=IwAR2nY4aT8e96uhR_ CGo8k0gjbXGiwgnb1kaQCyex21OY9w7wRaxkU8fI8CQ#p=1.

รักชน พุทธรังสี. (2560). การประยุกต์ใช้ Board game เพื่อพัฒนาทักษะสื่อสารการแสดง. [วิทยานิพนธ์ ไม่ได้ตีพิมพ์]. กรุงเทพมหานคร: จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย. วชรวรรธน์ ปิยะรัตนมงคล. (2563). การประยุกต์ใช้ Board game ในการฝึกอบรมที่ส่งผลต่อความคิดเชิงระบบและการเรียนรู้ของหัวหน้างาน. [วิทยานิพนธ์ ไม่ได้ตีพิมพ์]. กรุงเทพมหานคร: มหาวิทยาลัยศิลปากร.

วรรณิภา พรหมหาราช. (2564). การจัดการเรียนรู้ด้วยกระบวนการสืบเสาะหาความรู้ 5 ขั้น ร่วมกับ Board game เรื่อง พันธะเคมี เพื่อพัฒนาทักษะการแก้ปัญหาของ นักเรียนมัธยมศึกษาปีที่ 4. [วิทยานิพนธ์ ไม่ได้ตีพิมพ์]. มหาสารคาม: มหาวิทยาลัยราชภัฏมหาสารคาม.

สกุล สุขศิริ. (2550). ผลสัมฤทธิ์ของสื่อการเรียนรู้แบบ Game Based Learning The Study of Effectiveness of Game Based Learning Approach. [วิทยานิพนธ์วิทยาศาสตร มหาบัณฑิต ไม่ได้ตีพิมพ์]. กรุงเทพมหานคร: สถาบันบัณฑิตพัฒนบริหารศาสตร์.

อรรถเศรษฐ์ ปรีดากรณ์. (2557). การออกแบบ Board game การศึกษา เรื่อง วงสีธรรมชาติ สำหรับนักเรียนชั้นประถมศึกษาปีที่ 6. [ปริญญานิพนธ์ ไม่ได้ตีพิมพ์]. กรุงเทพมหานคร: มหาวิทยาลัยศรีนครินทรวิโรฒ.