เมื่อวันที่ 5 พฤษภาคม 2557 ที่ผ่านมา เกิดแผ่นดินไหวขนาด 6.3 Mw (แมกนิจูดโมเมนต์ ) ที่ความลึกจากผิวดินประมาณ 7 กิโลเมตร บริเวณตำบลทรายขาว อำเภอพาน จังหวัดเชียงราย รวมถึงแรงสั่นสะเทือนที่ตามมาอีกนับร้อยครั้ง เหตุการณ์แผ่นดินไหวครั้งนี้สร้างความเสียหายกับ อาคาร บ้านเรือน วัด และถนนเป็นอย่างมากนอกจากนี้อาคารสูงในกรุงเทพฯ ยังรับรู้ถึงแรงสั่นสะเทือนได้อีกด้วย

     เหตุการณ์แผ่นดินไหวที่จังหวัดเชียงรายมีสาเหตุมาจากการปลดปล่อยพลังงานที่สะสมไว้ของรอยเลื่อนพะเยา เป็นกลุ่มรอยเลื่อนมีพลังในประเทศไทย ซึ่งรอยเลื่อนมีพลัง (active fault) คือ รอยเลื่อนที่มีหลักฐานทางธรณีวิทยาแสดงว่ามีการเลื่อนตัวภายใน 11,000 ปี กลุ่มรอยเลื่อนมีพลังเหล่านี้ส่วนมากวางตัวอยู่ในภาคเหนือและภาคตะวันตก เช่น รอยเลื่อนแม่จัน รอยเลื่อนเมย รอยเลื่อนศรีสวัสดิ์  แต่รอยเลื่อนทุกแนวนั้นไม่ใช่แหล่งกำเนิดแผ่นดินไหว มีเพียงรอยเลื่อนที่ยังมีการเลื่อนตัวอยู่เท่านั้นที่สามารถทำให้เกิดแผ่นดินไหวได้ ดังนั้นการศึกษาเกี่ยวกับแผ่นดินไหวจึงมีความสำคัญต่อการป้องกันและบรรเทาพิบัติภัยที่เกิดจากแผ่นดินไหว โดยการศึกษาเรื่องแผ่นดินไหวมีข้อมูลที่น่าสนใจดังต่อไปนี้

ภาพแสดงจุดเหนือศูนย์เกิดแผ่นดินไหว และความรุนแรงของแผ่นดินไหว ข้อมูลจาก USGS

ภาพความเสียหายของวัดในจังหวัดเชียงราย
ที่มา : http ://www.oknation.net

   หลังจากที่ได้รับความเสียหายจากแผ่นดินไหวมาเป็นเวลานาน มนุษย์จึงมีการพัฒนาเครื่องมือตรวจวัดแผ่นดินไหว (Seismometer) ทำการตรวจวัดขนาดหรือแอมพลิจูดของคลื่นไหวสะเทือน ซึ่งมีทั้งแบบแอนะล็อกและดิจิทัล โดยเครื่องมือตรวจวัดแผ่นดินไหวจะถูกติดตั้งอยู่ในสถานีตรวจวัดแผ่นดินไหว สำหรับในประเทศไทยหน่วยงานที่รับผิดชอบคือสำนักแผ่นดินไหว กรมอุตุนิยมวิทยา เมื่อสถานีตรวจวัดแผ่นดินไหวตรวจวัดสัญญาณคลื่นไหวสะเทือนได้แล้ว จะรายงานขนาดของแผ่นดินไหวให้ประชาชนได้รับทราบ โดยการรายงานข่าวยังใช้คำว่าริกเตอร์อยู่ เนื่องจากมาตราริกเตอร์สามารถใช้รายงานแผ่นดินไหวระยะใกล้ได้ ซึ่งประชาชนส่วนมากยังมีความสับสนเกี่ยวกับรายงานขนาดของแผ่นดินไหวว่า ทำไมในปัจจุบันในบางพื้นที่จึงรายงานขนาดแผ่นดินไหวว่า “แมกนิจูด” แทน คำว่า “ริกเตอร์” ?

   มาตราริกเตอร์ (Richter scale) M_L ถูกคิดค้นโดย ชาร์ล ฟรานซิส ริกเตอร์นักแผ่นดินไหววิทยาชาวเยอรมนี โดยวัดขนาดของแผ่นดินไหวจากแอมพลิจูดที่สูงที่สุดของคลื่นทุติยภูมิ และระยะห่างจากจุดศูนย์กลาง มาตราริกเตอร์นั้นไม่มีขอบเขตจำกัดว่าสิ้นสุดอยู่ที่ใด แต่มีข้อจำกัดอยู่ที่ใช้ได้กับแผ่นดินไหวที่มีระยะห่างจากสถานีตรวจวัดไม่เกิน 650 กิโลเมตร จึงถูกเรียกอีกชื่อหนึ่งว่าแมกนิจูดท้องถิ่น (Local magnitude)

ภาพแสดงรอยเลื่อนมีพลังในประเทศไทย
ภาพจากกรมทรัพยากรธรณี

ภาพแสดงพื้นที่ภัยพิบัติแผ่นดินไหวในประเทศไทย
ภาพจากกรมทรัพยากรธรณี

แผนผังสำหรับประเมินขนาดแผ่นดินไหวตามมาตราริกเตอร์
ที่มา: http://earthquake.usgs.gov

   มาตราแมกนิจูดโมเมนต์ (Moment magnitude scale) M_W ถูกพัฒนาโดยทอมัส แฮงค์  และฮิรูโอะ คานาโมริ นักแผ่นดินไหววิทยาเพื่อทำให้มีความแม่นยำในการตรวจวัดมากขึ้น โดยวัดขนาดจากโมเมนต์ของแผ่นดินไหว ซึ่งสามารถคำนวณได้จากมอดูลัสเฉือนของหิน ที่เกี่ยวข้องกับการเกิดแผ่นดินไหว พื้นที่การแตกตามแนวรอยเลื่อน และค่าการกระจัดเฉลี่ยของรอยเลื่อน มาตราแมกนิจูดโมเมนต์นั้น เหมาะที่จะใช้กับแผ่นดินไหวระยะไกลที่มีขนาดใหญ่ ดังนั้นในปัจจุบันจึงนิยมรายงานขนาดของแผ่นดินไหวเป็นแมกนิจูด

   เมื่อสามารถตรวจวัดและบอกขนาดของแผ่นดินไหวได้แล้ว สิ่งสำคัญอีกอย่างหนึ่งที่ต้องทราบคือแผ่นดินไหวจะเกิดขึ้นที่ไหน และเกิดขึ้นเมื่อไหร่ เทคโนโลยีในปัจจุบันนั้นไม่สามารถทำนายเวลาการเกิดที่แน่นอนได้ การทำนายแผ่นดินไหวสามารถคาดการณ์ช่วงเวลาการเกิดแผ่นดินไหวได้จากคาบอุบัติซ้ำของแผ่นดินไหวในแต่ละที่ โดยการขุดร่องสำรวจรอยเลื่อนและทำการหาอายุของการเลื่อนตัวในแต่ละครั้ง รวมทั้งข้อมูลสถิติการเกิดแผ่นดินไหวในอดีต เพื่อประมาณช่วงเวลาการเกิดในครั้งต่อไป

ภาพการขุดร่องสำรวจรอยเลื่อน
ที่มา : http ://home.hiroshima-u.ac.jp/kojiok/QR/BCN2

   อย่างไรก็ตาม เมื่อเราไม่ทราบเวลาเกิดที่แน่นอนของแผ่นดินไหวทราบแต่ช่วงเวลาการเกิดคร่าว ๆ กับพื้นที่เสี่ยงภัยเท่านั้น อีกทั้งมนุษย์ยังไม่สามารถควบคุมไม่ให้เกิดแผ่นดินไหวได้ การเตรียมพร้อมก่อนการเกิดแผ่นดินไหว รวมไปถึงการปฏิบัติตนที่ถูกต้องในขณะเกิด และหลังเกิดแผ่นดินไหว เป็นสิ่งสำคัญที่ควรต้องศึกษาและทำความเข้าใจ เพื่อให้เราสามารถใช้ชีวิตอยู่ร่วมกับธรรมชาติได้อย่างมีความสุข

บรรณานุกรม

กรมทรัพยากรธรณี. สืบค้นเมื่อ 25 สิงหาคม 2557, จาก http ://www.dmr.go.th

สำนักแผ่นดินไหว กรมอุตุนิยมวิทยา. สืบค้นเมื่อ 18 สิงหาคม 2557,จาก http ://www.seismology.tmd.go.th/home.html