55 / 283
กลุ่มสาระการเรียนรู้วิทยาศาสตร์
ระดับประถมศึกษา
45
แนวทางการใช้คำ�ถามกับการส่งเสริมการคิดและการพัฒนา
ด้านพุทธิพิสัยตามอนุกรมวิธานของบลูม และอนุกรมวิธาน
ที่ปรับปรุงมาจากบลูม
การสนทนาหรืออภิปรายระหว่างผู้สอนและผู้เรียน หรือระหว่างผู้เรียนเอง
จะช่วยให้ผู้เรียนพัฒนาทักษะการคิดรวมถึงทักษะการสื่อสาร ดังนั้น คำ�ถามของผู้สอน
ระหว่างการจัดการเรียนรู้ในห้องเรียนจึงมีความสำ�คัญอย่างยิ่งในการส่งเสริมการคิด
ของผู้เรียน ลักษณะของคำ�ถามที่ดี คือ
๑. มีความหมายชัดเจน เข้าใจง่าย ไม่กำ�กวม
๒. เป็นคำ�ถามที่กระชับ
๓. เป็นประโยคที่สมบูรณ์
๔. ไม่ยากหรือง่ายเกินไปสำ�หรับผู้เรียน
๕. เป็นคำ�ถามที่กระตุ้นให้เกิดการคิด
๖. เป็นคำ�ถามที่สามารถนำ�ไปสู่การสืบเสาะหาความรู้ หรือค้นหาคำ�ตอบได้
การจัดการเรียนรู้ โดยใช้คำ�ถามเพื่อส่งเสริมการคิดอาจมีแนวทางดังนี้
ก่อนการสอน ผู้สอนควรแต่งคำ�ถามที่ท้าทายการคิดระดับต่าง ๆ ไว้ล่วงหน้า
เพื่อให้มั่นใจว่าคำ�ถามมีหลากหลายระดับ และตรงกับจุดประสงค์หรือเป้าหมาย
ที่ตั้งไว้ เช่น
- เว็บไซต์ทั้งสองนี้แตกต่างกันอย่างไรบ้าง (การวิเคราะห์)
- ผู้เขียนบทความนี้ต้องการสื่อสารอะไรกับเรา (การใช้วิจารณญาณ)
- เราจะแต่งตอนจบของเรื่องนี้ใหม่ได้อย่างไร (การสร้างสรรค์)
- เรื่องราวที่อ่านทำ�ให้เรารู้สึกอย่างไร (การประเมิน)
ผู้เรียนมีเวลาคิดอย่างเหมาะสมหลังจากได้ฟังคำ�ถามและคำ�ตอบ งานวิจัย
มากมายแสดงให้เห็นว่าเมื่อผู้เรียนได้มีเวลาคิดหลังจากได้ฟังคำ�ถามและ
คำ�ตอบจากเพื่อนแล้ว ผู้เรียนจะสามารถคิดและอภิปรายเกี่ยวกับเรื่องนั้นๆ ได้
ลึกซึ้งมากขึ้น หากเป็นคำ�ถามที่เน้นการคิดขั้นพื้นฐาน ไม่ซับซ้อนมาก ผู้สอน
อาจให้เวลาในการคิดประมาณ ๓ – ๕ วินาที แต่หากเป็นคำ�ถามระดับสูงมีความ
ซับซ้อนมาก อาจให้เวลาในการคิดประมาณ ๑๐ วินาที (Rowe, 1974)
กระตุ้นให้ผู้เรียนแสดงความคิดออกมาดังๆ ผู้สอนต้องพยายามให้ผู้เรียนอธิบาย
การคิดของตนเองออกมาเป็นคำ�พูด
ใช้คำ�ถามของผู้เรียนเป็นส่วนหนึ่งของการสืบเสาะค้นหาคำ�ตอบ ตั้งสมมติฐาน
หรืออภิปราย คำ�ถามที่ผู้เรียนตั้งขึ้นมักจะนำ�ไปสู่การคิดที่มีคุณภาพและเมื่อ
ผู้สอนใช้คำ�ถามเหล่านี้ ผู้เรียนมักจะให้ความสนใจและร่วมมือในการเรียนรู้
มากขึ้น
ผู้สอนสาธิตหรือเป็นตัวอย่างให้ผู้เรียนในการถามคำ�ถามแบบต่าง ๆ ผู้สอน
และผู้เรียนสามารถช่วยกันตั้งคำ�ถามเพื่อที่จะกระตุ้นการคิดแบบต่าง ๆ
โดยผู้สอนสามารถเป็นต้นแบบในการใช้คำ�ถามที่ดี คำ�ถามที่ส่งเสริมการคิด
และการนำ�ไปสู่การสืบเสาะหาความรู้
การอภิปรายซักถามมีความสำ�คัญอย่างยิ่งต่อการเรียนรู้ของผู้เรียน
ดังนั้นครูควรวางแผนการสอน คิดรายการคำ�ถามที่หลากหลายระดับการเรียนรู้
ตามอนุกรมวิธานที่นักจิตวิทยาและนักการศึกษาได้จำ�แนก ดังนี้