196 / 254
สาระสำ�คัญ
สิ่งมีชีวิตดำ�รงชีวิตอยู่ได้ต้องใช้พลังงานที่ได้จากกระบวนการเมแทบอลิซึม แต่กระบวนการ
ดังกล่าวทำ�ให้เกิดของเสียขึ้น โดยเฉพาะของเสียที่มีไนโตรเจนเป็นองค์ประกอบ ซึ่งอยู่ในรูปของ
แอมโมเนีย ยูเรีย และกรดยูริก
สิ่งมีชีวิตแต่ละชนิดมีโครงสร้างหรืออวัยวะสำ�หรับกำ�จัดของเสียแตกต่างกันขึ้นอยู่กับวิวัฒนาการ
และสภาพแวดล้อมที่อาศัยอยู่ เช่น ฟองน้ำ�และไฮดรามีการแพร่ของเสียผ่านเยื่อหุ้มเซลล์ พลานาเรียมี
โพรโทเนฟริเดียม ไส้เดือนดินมีเมทาเนฟริเดียม แมลงมีมัลพิเกียนทิวบูล สัตว์มีกระดูกสันหลังและ
มนุษย์มีไตเป็นอวัยวะในระบบขับถ่ายที่ทำ�หน้าที่กำ�จัดของเสียและรักษาดุลยภาพของน้ำ�และสาร
ต่าง ๆ ในร่างกาย
ไตของมนุษย์ประกอบด้วยหน่วยไตที่ทำ�หน้าที่กำ�จัดของเสียที่มีไนโตรเจนเป็นองค์ประกอบโดย
ผ่านกลไกการสร้างปัสสาวะซึ่งมี 3 ขั้นตอน คือ การกรอง การดูดกลับ และการหลั่ง นอกจากนี้ไตยัง
ทำ�หน้าที่รักษาดุลยภาพของน้ำ� ดุลยภาพของกรด-เบสในเลือด และดุลยภาพของแร่ธาตุในร่างกาย
อีกด้วย
ความผิดปกติที่เกิดกับไตของมนุษย์ เช่น โรคนิ่ว ภาวะไตวายเฉียบพลัน โรคไตเรื้อรัง รวมทั้ง
โรคที่เกิดกับทางเดินปัสสาวะ หากไม่ป้องกันหรือรักษาย่อมส่งผลกระทบต่อการทำ�งานของไต
เวลาที่ใช้
บทนี้ควรใช้เวลาสอนประมาณ 9 ชั่วโมง
17.1 การขับถ่ายของสัตว์
2 ชั่วโมง
17.2 การขับถ่ายของมนุษย์
3 ชั่วโมง
17.3 การทำ�งานของหน่วยไต
2 ชัวโมง
17.4 ไตกับการรักษาดุลยภาพของน้ำ�และสารต่าง ๆ ในร่างกาย
1 ชั่วโมง
17.5 ความผิดปกติของระบบขับถ่าย
1 ชั่วโมง
รวม
9 ชั่วโมง
สถาบันส่งเสริมการสอนวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี
บทที่ 17 | ระบบขับถ่าย
ชีววิทยา เล่ม 4
184